Сёння, 17 траўня спаўняецца 60 год майму малодшаму брату – Канстанціну Міхайлавічу Міцкевічу. Ён поўны цезка свайго знакамітага дзеда Якуба Коласа (Канстанціна Міхайлавіча Міцкевіча). А другі дзед – Янка Маўр – напісаў пра яго праўдзівую гісторыю “Першае выпрабаванне”, якая была надрукавана ў ЛіМе і якую ўспамінаем у гэты дзень.
ПЕРШАЕ ВЫПРАБАВАННЕ
Мой унучак, Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч, за сваю першую пяцігодку прайшоў вялікі жыццёвы шлях: быў міліцыянерам, лётчыкам, пажарнікам, не мінулі яго і прафесіі шафёра, паштальёна, узыканта і г.д. Можна смела сказаць, што колькасць пасад, якія ён займаў, значна перавышалаколькасць гадоў, якія ён пражыў, нават уключаючы сасунковы перыяд.
І за ўвесь гэты час ён ні разу не пакрывіў душой, ніколі нікога не ашукаў, ні разу не схлусіў, быў смым прынцыповым членам грамадства. Але нарэшце надышоў дзень, калі і да яго прыйшла гадзіна выпрабавання, першага выпрабавання.
У адзін святочны дзень маці захацела весці яго ў цырк, пад вечар. Хоць праграма цырка наогул была дзіцычая, але такіх малышоў, як Косцік, не пускалі. Тады мама пачала падрыхтоўваць яго:
– Косця, хочаш у цырк?
– Хачу.
– Колькі табе гадоў?
– Праз два месяцы будзе пяць, – упэўнена сказай ён.
– Дык вось, калі мы прыйдзем у цырк, цёця спытае: колькі табе гадкоў, скажы, што пяць і яшчэ месяцы два.
У Косціка аж вочы на лоб палезлі.
– А... а... навошта хлусіць?
– У цырк сёння не пускаюць дзяцей да пяці гадоў, вось ты і скажы, што табе больш.
– А хіба можна казаць няпраўду?
Цяпер ужо ў мамы вочы на лоб палезлі.
– Бачыш, – замармытала яна, – хлусіць, вядома, нядобра, але тут нікому ніякай шкоды не будзе.
Маці і так і гэтак выкручвалася, пакуль не супакоіла яго ваганні сваім аўтарытэтаі. Але ў цырк хлопчык уваходзіў вельмі напружаны, са страхам пазіраючы то на маму, то на “цёцю”. Нарэшце ён не вытрымаў і спытаўся ў мамы:
– А пасля мне можна будзе казаць праўду?
– Можна, можна! – пажхапіла маці. – А цяпер ты проста можаш сказаць – не ведаю.
– Гэта таксама няпраўда – нахмурана бухнуў хлопчык.
На гэты раз выпрабаванне скончылася “шчасліва”: цёця спытала ся не ў Косціка, а ў мамы, якая і павінна была схлусіць сама.
Доўга яшчэ ў гэты вечар тата і мама абмяркоўвалі сённяшняе здарэнне. І чым больш яны разважалі, тым велізарней рабілася гэтае пытанне...
А тым часам нашаму Кастусю прысніўся дзед, Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч, які сказаў, як той Тарас Бульба:
– Добра ўнучак! Трымай так і далей!
***
11 мая дзень нараджэння майго дзеда Янкі Маўра – аднаго з заснавальнікаў беларускай літаратуры для дзяцей і юнацтва, пачынальніка прыгодніцкага і фантастычнага жанраў у беларускай літаратуры. У часе другой сусветнай вайны Янка Маўр быў у эвакуацыі ў Казахстане. Нягледзячы на цяжкасці жыцця, выступаў у працоўных калектывах, на розных сходах. Вершаванае слова больш успрымалася людзьмі, і Янка Маўр напісаў некалькі баек. Вось адна з іх:
СМЕРЦЬ ШМУЦКЕРА
(байка)
“ для сваіх раненых афіцэраў немцы
гвалтоўна забіраюць апошнюю кроў
савецкіх людзей, пакідаючы іх
на смерць”.
(з апошніх паведамленняў)
Маёру Шмуцкеру прыйшоў зусім канец:
Скалечыў яго здорава савецкі наш баец.
Бяда гразіла, каб маёр
Ад заражэння не памёр.
А як маёр заядлым быў эс-эсам
І нават сваяком быў з Гесам,
То смерць яго была б для немцаў горам,
І трэба было ратаваць жыццё маёра.
Не спяць урачы
Ні ўдзень і ні ўначы,
Усё думаюць, як гору памагчы.
“Крыві яму, крыві ўліць свежай, чыстай!”
Сказаў галоўны ўрач, мяснік плячысты.
“Але якой крыві?” спыталі дактары ̶
“Павінны разглядаць пытанне прынцыпова.
Не трэба забываць, што да пары
Мы тут знаходзімся ў палявых умовах.
І дзе дастаць крыві належнай, чыстай?
Ці будзе гэта толькі кроў эсэсаўца-фашыста,
Ці можа і звычайнага нямецкага нацыста?
Або арыйца з стажам стогадовым,
Дакумантамі даказаць гатовым?
Адкуль-жа ўзяць крыві нам лішак,
Калі яе ў нас усяго келішак!
Не можам чыстую арыйскую мы кроў
Псаваць крывёй мясцовых жыхароў!!...
“Сябры мае, — спыніў дыскусію галоўны ўрач, —
Не будзем ставіць мы сабе такіх задач
Адно – палітыка і прапаганда ў друку,
Другая рэч – практычная навука!
А практыка гаворыць другі год
Што на карысць нямецкіх малайцоў
Прыгодна ўсё: і неарыйскі хлеб, і неарыйскі скот,
І неарыйская таксама кроў.”
Схапілі лепшую савецкую дзяўчыну
І ябяскровіўшы яе начыста,
Улілі той крыві паганаму нацысту.
Але ... фашыст адразу закрычаў,
Закурчыўся, заенчыў, задрыжаў
І ў той-жа міг сканаў у пакутах
Нібы ад страшнае атруты.
І зноў
Сярод урачоў
Дыскусія пайшла,
Пакуль дазналіся, дзе тут прычына:
Кроў Шмуцкера атручана была
Нянавісцю савецкае дзяўчыны.
Алма-Арасан, 3 красавіка 1943 г.