Патрыярх беларускай дзіцячай літаратуры.
Вандроўніку, шукальніку і летуценніку, патрыярху беларускай дзіцячай літаратуры, так называў Янку Маўра пісьменнік Васіль Вітка, спаўняецца 140 гадоў з дня нараджэння. У гэтым годзе адзначым і 100-гадовы юбілей літаратурнай дзейнасці.
Янка Маўр, як вопытны настаўнік, вельмі добра адчуваў настрой дзяцей, іх зацікаўленасць невядомым. У сваіх творах пісьменнік знаёміў іх з таямніцамі навакольнага свету, з цікавымі гістарычнымі падзеямі, з далёкімі краінамі. Дзякуючы кнігам Янкі Маўра чытачы пераносіліся ў Новую Гвінею, Інданэзію, Кітай, Індыю, падарожнічалі ў мінулае і ў будучыню. Напэўна, па гэтай прычыне кнігі пісьменніка карысталіся вялікім попытам сярод маленькіх чытачоў.
Пісьменніка вельмі непакоіла афіцыйнае стаўленне да дзіцячай літаратуры. «Не сакрэт, – пісаў у 1932 годзе Янка Маўр – што пісьменнікі сароміліся пісаць для дзяцей. І чым маладзей быў пісьменнік, тым больш сароміўся. Два гады назад быў абвешчаны конкурс на дзіцячую кнігу – ніхто з пісьменнікаў не прыняў у ім удзелу, бо погляд склаўся такі, што кніга для дзяцей не літаратура, а “так сабе”. Увагі да сябе яна не зверне, імя і вагі аўтару не дасць.
Пасля 1934 года больш увагі пачалі звяртаць на дзіцячую літаратуру. «Тады і нашы дарослыя пісьменнікі – пісаў Янка Маўр – часцей сталі пісаць для дзяцей, і літаратурная грамадскасць адзначала гэта як з’яву дадатную; творы гэтыя абгаворваліся, улічваліся, папулярызаваліся. Нажаль, гэта не датычылася прафесіянальных дзіцячых пісьменнікаў. Паміж іншым, нікому не магло прыйсці ў галаву, каб дзіцячы пісьменнік мог мець, скажам, такое самае снабжэнне, як дарослы, пры аднолькавым літаратурным багажы». Але Янку Маўра нельга разглядаць толькі як дзіцячага пісьменніка. У яго літаратурнай спадчыне ёсць творы і для дарослых: фельетоны, публіцыстычныя артыкулы, апавяданні, нататкі і г.д. Яны менш вядомы шырокаму колу чытачоў, сярод іх ёсць творы, якія ніколі не друкаваліся. Прапануем вашай увазе творы з неапублікаванай спадчыны Янкі Маўра: апавяданне «Першая ластаўка , рукапіс гэтага твора захоўваецца ў Беларускім архіве-музеі літаратуры і мастацтва. А таксама нататку «Цяпер, калі мой жыцёвы шлях канчаецца…». Апошняя беражліва захоўваецца ў фондах Дзяржаўнага музея гісторыі беларускай літаратуры.
Унучка Янкі Маўра
Марыя Міцкевіч
ПЕРШАЯ ЛАСТАЎКА
Малады паэт Андрэй Махорчык хадзіў па тэрыторыі будаўніцтва гіганцкага завода як зачарваны. Несупынны шум, лязг, стук і грукат здаваліся яму цудоўнай сімфоніяй. Такімі маленькімі і бездапаможнымі выглядалі людзі сярод велізарных гмахаў, рыштаванняў, магутных кранаў і экскаватараў, гораў зямлі і матэрыялаў, але гэта яны, маленькія людзі, падымалі гмахі, рухалі вялізныя машыны, варочалі горы.
Махорчык глядзеў на ўсё гэта і думаў: вось там, на трэцім паверсе чалавек кладзе цагліну за цаглінай на сваім маленькім участку, не бачыць і не ведае, што робяць яго таварышы на другім канцы, а разам у іх выходзіць ансамбль. Выходзіць таму, што недзе ёсць мозг будаўніцтва, які злучае ўсе паасобныя работы ў адно цэлае. А яшчэ вышэй ёсць мозг, які злучае ўсе будаўніцтвы ў адзін ансамбль. Нічога тут няма лішнягя, выпадковага, усё стаіць на сваім месцы і выконвае сваю пэўную функцыю. Гэта і ёсць будынак сацыялізма. Над гэтай тэмай варта падумаць: можа выйсці глыбокі верш, а мо і цэлая паэма.
Моцнае уражанне робіць яшчэ лес, у якім разгарнулася будаўніцтва. Пад напорам тэхнікі ён павінен быў трохі адступіць, але на тэрыторыі, занятай будаўніцтвам, заставалася яшчэ шмат дрэў, якія не захацелі пакінуць сваёй роднай зямлі. Абкружаныя з усіх бакоў, яны, як байцы, горда стаялі на сваіх пазіцыях. Часам то адзін, то другі з іх падаў, шэрагі байцоў радзелі, а рэшта цвёрда стаяла на сваіх пастах.
Гэты вобраз так захапіў Махорчыка, што ён ужо не бачыў самога будаўніцтва. З гэтага можна зрабіць моцны верш. Але раптам яго ўзяло сумненне: ці добра будзе наш родны любы лес паказаць як ворага, з якім мы змагаемся. Гэта будзе крыўдна і несправядліва. Не вораг ён, а “зялёны друг”. Але мы прышлі і напалі на яго, ён сапраўды бароніцца і памірае, ён мае права лічыць нас ворагамі... Выходзіць, што пытанне гэтае зусім не такое простае, як здалося Махорчыку на першы погляд. Відаць, прыдзецца зрабіць лес нашым саюзнікам, які дапамагае нам у нашай вялікай справе. Вунь там воддалі бялеецца бадай закончаны невялікі дом. Вакол яго стаіць шмат сосен, і яны зусім не варожыя, а наадварот – вельмі ласкавыя. Яны, мусіць, ахвотна паціснуліся і далі прытулак чалавеку. У такім сэнсе і трэба будзе напісаць верш.
Махорчык накіраваўся ў той бок. Дом быў з рамамі, але без шыб. У ім было зусім ціха. Але праз дзверы ён убачыў, што там нешта варушыцца. Падышоў, глянуў у сярэдзіну.
Ля самага ўвахода тры жанчыны ў абляпаных камбінезонах атынкоўвалі сцяну. Старэйшая, гадоў пад трыццаць, стаяла на рыштаванні з аднаго боку. Маладая, стройная дзяўчына – з другога. А ўнізе размешвала вапну трэцяя – чырвонашчокая, круглая. Махорчык спыніўся на парозе.
– Добры дзень, дзяўчаткі, – сказаў ён.
Двое зверху з цікавасцю глянулі ўніз, а круглая адказала:
– Добры дзень! Заходзьце, калі ласка, будзьце, як дома.
– Сядайце – дадала старэйшая.
Усе рассмяяліся.
– Дзякую, я пастаю, – у тон ім адказаў Махорчык.
– Я як жа вы будзеце пісаць стоячы? – сказала з верху другая.
Махорчык здзіўлена глянуў на яе. Белая хустка абкручвала ўсю яе галаву, вушы і спускалася да самых вачэй. Маленькі твар з тонкімі губамі і тонкім носікам быў самы звычайны, можна сказаць, нецікавы. Толькі светлыя вочы, разумныя і хітраватыя, звярталі на сябе ўвагу.
– А чаму-ж вы думаеце, што мне трэба пісаць? – спытаў яе Махорчык.
– Да выгляд ваш такі, натхнёны, – усміхнулася яна.
“Бач, як гаворыць”, падумаў Махорчык і сказаў:
– Гэта, мусіць, таму, што я ўбачыў над сабой вас.
– Відаць, вы яшчэ і паэт, – сказала яна.
Махорчык яшчэ больш здзівіўся.
– Чаму вы так думаеце?
– Па стылю бачу, – засмяялася яна і, падняўшы руку з кельмай, урачыста прамовіла:
“Убачыў я дзяўчыну над сабой
І стаў, як ўкопаны, з паднятай галавой”
Дружны рогат сябровак заглушыў яе словы.
Махорчык зусім збянтэжыўся. Чорт вазьмі! Ды гэтая замурзаная атынкоўшчыца, нейкая асабістая, відаць самародак.
– Вы мяне ведаеце? – спытаў ён.
– На жаль, не.
– У такім разе я бы хацеў, калі дазволіце, бліжэй з вамі пазнаёміцца. Вы мяне вельмі зацікавілі.
– Чым?
– Ды хаця-б вашай паэзіяй.
Дзяўчына пацешна надзьмула губкі і сказала:
– Толькі? А я думала нашай працай.
Зноў смех сябровак. Махорчык адчуў, нібы ён трошкі чырванее.
– Ну, вядома... – пачаў ён апраўдвацца, – у першую чаргу мяне цікавіць праца ... Вядома, у першую чаргу я хацеў бы распытаць вас ... але ...
– У такім разе наш брыгадзір раскажа вам лепш за мяне, – і дзяўчына паказала на старэйшую жанчыну.
“Дзякую за ласку” падумаў Махорчык.
– Ды аб чым тут гаварыць – сказала жанчына. – Наша справа маленькая, нічога цікавага няма.
І яна, зачарпнуўшы вапны, пляснула ёю па сцяне. За ёю і дзве дзяўчыны ўзяліся за працу. Махорчык убачыў, што яму тут няма чаго рабіць.
– Я яшчэ спадзяюся ўбачыцца з вамі, – сказаў Махорчык нібы для ўсіх, але меў на ўвазе адну.
– Калі ласка, – адказалі яму.
Махорчык пайшоў далей. Цяпер ужо, замест ансамбля і леса, перад ім стаяў вобраз цікавай атынкоўшчыцы. Тыя некалькі фраз, што яна сказала, заінтрыгавалі яго надзвычайна. Не заўсёды пачуеш такія словы ад скромнай атынкоўшчыцы. Міма такой дзяўчыны прайсці нельга.
Пачуўся сігнал на абед. Махорчык павярнуў назад і стаў сачыць за белым домам. Ён убачыў, як вышла чырвонашчокая дзяўчына і пусцілася некуды бегчы. Затым вышлі і тыя дзве і пайшлі ў другі бок. Махорчык пайшоў следам за імі, але не спяшаўся. Ён не меў ніякай ахвоты ўступаць у размову са старэйшай жанчынай і чакаў, можа яны разлучацца.
Так яно і вышла: жанчына пайшла ў бок. Тады Махорчык хутка дагнаў дзяўчыну.
– Вы абяцалі, – сказаў ён, – пазнаёміць мяне з вашымі справамі. Можна?
– А хіба яны так вас цікавяць? –усміхнулася яна.
– Дзеля таго-ж я і прыехаў. Мне трэба даць карэспандэнцыю ў газету.
– А хіба вы не паэт?
– І тое, і другое, – адказаў ён з гонарам.
– Няўдала вы абіраеце сабе аб’екты. Што можа даць вам наша маленькае звяно. Зірніце, што робіцца навокал, – сказала яна і паказала рукой вакол сябе.
– Не ў аб’ектах справа, а ў людзях, – сказаў ён. – І мне здаецца, вы адна з тых людзей, якія заслугоўваюць ўвагі.
– Вы ўпэўнены? – сказала яна, скоса зірнуўшы на яго.
– Упэўнен!
– А як вас завуць?
– Махорчык Андрэй Александравіч.
– А, чула, – сказала яна, зірнуўшы на яго з цікавасцю.
Махорчык адчуў, што яму робіцца вельмі прыемна.
– Можа чыталі?
– Чытала.
– Ну і як? – затаіў ён дыханне.
– У кожным разе я так не магла-бы напісаць, – адказала яна.
– А хіба вы таксама пішаце вершы?
– Пакуль што не спрабавала.
Махорчыку зрабілася трошкі журботна, у сэрцы кальнула: дзяўчына не пахваліла яго вершы, абышла гэтае пытанне.
– А цяпер скажыце, як вас зваць? – спытаўся ён.
– Маруся.
– І ўсё?
– Усё.
– Значыцца, і напісаць вам нельга будзе.
– А хіба вы ўжо збіраецеся пісаць?
– Прынамсі верш, прысвечаны вам, я хацеў-бы прыслаць.
– Надрукуйце, – і я прачытаю.
Кожнае слова дзяўчыны нібы кручком чапляла яго і прыцягвала да сябе. Цікавасць Махорчыка павялічвалася з кожнай хвілінай.
Тым часам яны падышлі да невялікага барака, на якім было напісана: “Сталовая №4”.
– Можа пойдзеце да нас паабедаць? – прапанавала дзяўчына.
– З вялікай ахвотай! – усклікнуў Махорчык.
Увайшлі. Махорчыку здалося, што яны прайшлі поўкіламетра між сталоў, пакуль знайшлі два вольных месцы. Заказалі абед. Махорчык падышоў да буфета, узяў яшчэ рыбы, яблыкаў, пірожных: вельмі хацелася ўзяць віна, але Махорчык не адважыўся.
– Навошта ўсё гэта? – нахмурылася дзяўчына. – Я не для таго запрасіла вас сюды.
– Выбачайце, – адказаў Махорчык. – Гэта я для сябе ўзяў – вельмі есці хочацца.
Гэты адказ спадабаўся дзяўчыне і яна весела засмяялася. А Махорчыку зрабілася ў два разы весялей.
– Мне хочацца задаць вам адно пытанне, – пачаў Махорчык, – але я не адважваюся.
– Калі пытанне тактычнае, можаце спытацца.
– Я і сам не ведаю, тактычнае яно ці не, – пачухаў патыліцу Махорчык. – Ну, так і быць: якая ў вас адукацыя?
– Шчыра кажучы, пытанне не вельмі тактычнае, – усміхнулася дзяўчына. – Я разумею яго так: калі скажу, што я скончыла ўніверсітэт, вы пачнеце мяне паважаць, а калі чатыры класа, то наадварот. Так?
– Што вы, што вы, – спалохаўся Махорчык. – Мне гэта і ў галаву не магло прыйсці.
– А мне, бачыце, прышло.
– Тады даруйце: я не думаў, што так можна павярнуць гэтае пытанне.
– Гэта я раблю вам экзамен: калі вы “інжынер чалавечых душ”, то самі павінны распазнаць чалавека, без анкетных данных.
– Экзамен досыць цяжкі, бо вы – незвычайная жанчына.
Маруся шчыра засмяялася.
– А што значыць “незвычайная”?
– Ну, не такая, як усе.
– А хіба вы ведаеце ўсіх?
– Больш менш ведаю.
– Напрыклад, колькі?
– Хіба можна ў такіх выпадках назваць лічбу?
– А вы прыблізна – дзвесце, трыста?
– Можа і так.
– Гэта надта малы працэнт, каб казаць пра “усіх”.
Так і адпала самае галоўнае пытанне, якое цікавіла Махорчыка. Ён тады задаў некалькі пытанняў, якія ў даным выпадку зусім яго не цікавілі: як у іх ідзе праца, спаборніцтва, якія поспехі яны маюць. Даведаўся, што яны даганяюць лепшую мужчынскую брыгаду. Калі-ж ён паміж іншым заўважыў, што праца гэтая, мусіць не патрабуе вялікай кваліфікацыі і не можа быць цікавай для адукаванага чалавека, то дзяўчына запратэставала:
– Дарма так думаюць. Пачытайце кніжкі аб гэтай справе і вы ўбачыце, што тут цэлая навука – і фізіка, і хімія, і формулы. А якім цікавым з’яўляецца працэс авалодання тэхнікай працы, калі прыглядацца і вывучаць гэты працэс – каардыніраваць свае рухі, зачарпнуць вапны колькі трэба, ні больш ні менш, наглядаць, пры якіх умовах яна лепш кладзецца, заўважаць розныя асаблівасці і наогул умець бачыць розныя дробязі, на якія не кожны звяртае ўвагі. Я лічу, што няма такой нязначнай і дробязнай працы, дзе-б удумлівы чалавек не мог знайсці шмат цікавых магчымасцей. Паспрабуйце з гэтага пункту гледжання чысціць бульбу і вы ўбачыце, што і тут можна зрабіць многа вынаходстваў. Вы смяецеся? Пачытайце тады хаця-б апісанне якой-небудзь экспедыцыі, дзе вучоныя, інжынеры павінны самі рабіць усю прасцейшую работу – абед гатаваць, агонь раскладаць – і вы ўбачыце, колькі новага, рацыянальнага ўносяць яны ў гэтыя працэсы. Уяўляю сабе, што будзе, калі ў нас кожны, так званы просты чалавек, кухарка і пастух, грузчык і пахар, будуць валодаць вышэйшай культурай. Аж дух займае, калі падумаю аб гэтым.
Вочы яе заблішчэлі, твар пасвятлеў і зрабіўся надзвычай прыгожым. Махорчык глядзеў на яе з захапленнем і адчуў, як сэрца яго пачынае хвалявацца. Што за дзіўная асоба! Праўда, гэтыя перспектывы ўсе мы ведаем, нават больш – яны для нас з’яўляюцца элементарнай ісцінай. Але пакуль што ісцінай кніжнай. А калі перад табой жывы прыклад – гэта ўжо зусім іншая рэч.
– Значыцца, я праўду сказаў, што вы – незвычайная, – прамовіў Махорчык пасля некаторай паўзы.
– Зноў вы тое самае! – усклікнула яна. – Незвачайнае – гэта тое, што не можа быць масавым. Значыцца, вы адмаўляеце такую магчымасць у нашай краіне. А як гэта называецца, таварыш паэт?
– Вы ўсё стараецеся лавіць мяне на словах, – адказаў Махорчык, – але, я думаю, вы разумееце, што я хачу сказаць
– Можа і разумею, – усміхнулася яна. – Але навошта нам адмаўляцца ад логікі?
Яна ўзяла пірожнае. А Махорчык аж млеў ад шчасця, што яна зрабіла яму такую ласку.
Абедзены перапынак канчаўся. Маруся ўстала.
– Трэба ісці на работу, – сказала яна.
Махорчыку зрабілася сумна.
– Вельмі крыўдна, – казаў ён, выходзячы за ёй на вуліцу, – што прыходзіцца разлучацца. Так хочацца яшчэ пагаварыць з вамі па-душам. Хацелася-б даць вам на суд маю кніжку. Ваша крытыка была-б для мяне самай каштоўнай.
– Калі ласка, давайце, – павярнулася яна да яго.
– У мяне тут няма. Я бы прынес у наступны раз.
– Тады заходзьце да мяне ў нядзелю, я буду вольная. Я жыву вунь у тым доме. Другі паверх, сёмая кватэра.
Гэтага толькі Махорчык і жадаў.
– З вялікай прыемнасцю! – усклікнуў ён з радасцю.
– А пакуль – бывайце, – сказала яна і працягнула руку.
Некаторы час Махорчык сачыў за смешнай фігуркай у камбінезоне, і ўжо яна здавалася яму нібы блізкай, роднай. Потым, не бачачы ніякага будаўніцтва, пайшоў да аўтобуса і праз поўгадзіны быў дома.
Да нядзелі заставалася тры дні. Вялікія, даўгія тры дні...
Махорчык пастукаў у дзверы з некаторым хваляваннем. Пачуліся крокі, дзверы адчыніліся, і ён убачыў старую жанчыну. “Мусіць маці” падумаў ён.
– Вам каго? – спытала яна.
Ён ведаў толькі адно слова:
– Марусю.
– У тыя дзверы, – сказала старая.
Ён зноў пастукаў.
– Уваходзьце, – пачуўся знаёмы голас.
Ён асцярожна адчыніў дзверы і апынуўся на парозе. На яго дыхнула нечым свежым, светлым, празрыстым. Ля аднаго акна – кушэтка, стол, пара крэслаў, ля другога – нікеліваны ложак, другі стол, тумбачка, этажэрка з кнігамі. Каля сцяны невялікая шафа, з каляровым шклом. Белыя вышытыя фіранкі, карычневы абрус з кутасамі на стале, карункі на другім стале, на падушках, белая капа на ложку, кветкі на вокнах, цудоўныя фотаэцюды на сценах – усе гэтыя простыя і недарагія рэчы былі размяркованы з такім густам, што здаваліся надзвычай багатымі. Ад парога па свежа афарбаванай падлозе ішла дарожка. Нідзе ні пылінкі, ні плямінкі.
Сонца залівала ўвесь пакой і гаспадыню, якая стаяла, абапершыся аб стол, і чакала госця. Але гэта была ўжо не атынкоўшчыца, а ... а ...
– Заходзьце, не бойцеся, – сказала яна з мілай усмешкай. – Сядайце.
Ён сеў каля стала на крэсла, яна – на кушэтку.
– Які ўтульны ваш будуар! – з захапленнем усклікнуў Махорчык. – А вы, цяпер, як маркіза.
– Толькі пераступілі парог і ўжо абражаеце, – з дакорам сказала яна.
– Чаго так? – здзівіўся Махорчык.
– Ды падумайце самі: вы–ж параўноўваеце мяне з сярэдневяковым паразітам.
– А хіба вы не разумееце, што гэта ў жартоўным сэнсе?
– Добра разумею, але навошта ўжываць старыя і чужыя нам вобразы?
– Гэта “культурная спадчына”, – засмяяўся Махорчык.
– А мы павінны хутчэй выкінуць гэтую спадчыну і зрабіць так, каб які-небудзь лорд, увайшоўшы ў будуар маркізы, сказаў: “Які ў вас утульны пакойчык, а вы – як атынкоўшчыца.
– Каб гэта ды ад нас залежала! – уздыхнуў Махорчык.
– Стварэнне сацыялістычнай культуры, якая мела-б уплыў на іх, залежыць ад усіх нас, – сказала яна павучальна.
Махорчык стаў прыглядацца да яе легкага светлага плацця з вялізнымі бутонамі і сказаў:
– Выбачайце, з якога матэрыяла ваша плацце?
– А што? – здзівілася яна.
– Скажыце, мне вельмі важна гэта ведаць.
– Ну, з маркізета, – адказала яна з недаўменнем. – А што такое?
– Так, з маркіз-ета, – сказаў ён з націскам. – А абцасы на вашых туфельках, здаецца, венскія?
Маруся з хвіліну глядзела на яго, раскрыўшы вочы і роцік, а потым як пакоціцца ад смеху.
І тут гэтая “культурная спадчына” – сказала яна нарэшце. – Да чаго-ж уелася яна ў наш быт! Але я ўсёроўна ад сваіх слоў не адмаўляюся.
– Я зусім не супярэчу, – адказаў Махорчык.– Дзякуючы вам, я заўважыў некаторыя рэчы, якія сам не заўважыў-бы.
– А дзе ваша абяцаная кніжка?
Махорчык выняў з кішэні маленькую кніжачку пад назвай “Бліскавіцы” і падаў ёй. Яна разгарнула і ўбачыла надпіс: “Атынкоўшчыцы” Марусі на памяць аб цікавай сустрэчы.
– Чаму вы слова “Атынкоўшчыца” узялі ў коскі? – спытала яна.
– Я не веру, што гэта ваша сапраўдная прафесія.
– Але-ж вы самі бачылі мяне за працай, – паціснула плячыма Маруся.
– Так ... але ... – пачаў быў Махорчык.
– Кажыце ўжо проста, – перапыніла яна: – вас вельмі дзівіць, што атынкоўшчыца аказалася больш-менш культурным чалавекам. А што б вы сказалі, каб я, пагутарыўшы з вамі, таксама стала дзівіцца: як? і ён сёе-тое разумее? Не можа быць! Вы пэўна пакрыўдзіліся- б. У такім разе дазвольце і нам, атынкоўшчыцам, мець свой гонар.
Махорчык быў ашаломлены такім неспадзяваным паваротам. Столькі разоў прыходзілася яму размаўляць з рознымі дзяўчатамі, і разумнымі, і вясёлымі, і дасціпнымі, але ніколі ён не трапляў у такое становішча. А тут ён, нібы на шахматнай дошцы, увесь час павінен быў абараняцца ад нечаканых хадоў. Яна глядзела на яго з тонкай усмешкай, і нельга было распазнаць, ці жартуе яна, ці сапраўды пакрыўдзілася. Адно толькі ведаў ён пэўна: гэтая дзяўчына самая прывабная з усіх, каго ён сустракаў. І самая таемная.
– Няўжо вы сапраўды пакрыўдзіліся, – сказаў ён з трывогай.
– Не, я толькі хацела паказаць, што можна глядзець на рэчы і з другога пункту погляду.
– Я з вамі зусім згодзен. Але пакуль што гэта справа будучага.
– А я ўзяла і пераскочыла ў гэтае будучае, – сказала яна са смехам. – І без перасадкі.
– Бачу, што пераскочылі, – задумліва сказаў Махорчык. – Вось таму мяне і цікавіць ваша біяграфія. Няўжо гэта такі сакрэт?
– Сакрэт не сакрэт, – казала яна пасмеюваючыся, – а некаторыя выгоды ад гэтага ёсць: бачыце, як вы зацікавіліся, кніжку сваю мне прынеслі, можа верш напішаце і працу нашу паднімеце на недасяжную вышыню. А каб адразу я ўсё вылажыла, то нічога гэтага не было-б.
– Не думаю, каб такая была ваша стратэгія, – сказаў Махорчык. – У кожным разе цяпер ужо нішто не перашкаджае.
– Калі так ужо хочаце, магу расказаць. Толькі папераджаю, што нічога цікавага і таемнага не будзе. Скончыла я дзевяць класаў і вельмі многа чытала – вось і ўся мая адукацыя. Сямейныя абставіны перашкодзілі мне вучыцца далей, і я паступіла на работу, сакратаром у дырэктара трэста. Працавала год. Дакладвала, запісвала, не адыходзіла ад тэлефона – і ніякага следу ад сваёй работы не бачыла. А навокал ідзе будаўніцтва, лепшыя людзі ідуць з канцылярый на будоўлю. Пайшла і я. Вось і ўсё. Што-ж тут асаблівага?
– Гэта так гаворыцца. Аднак не кожны ідзе.
– Не кожны, але і не я адна.
– Усё гэта не так проста, – задумліва казаў Махорчык. – Ломка жыцця, новая нязвыклая праца, новыя ўмовы.
– Калі люشзі дабравольцамі ішлі на вайну, ніхто не казаў, што яны робяць нешта незвычайнае. Яны не баяліся ў тысячу разоў горшых умовах і знаходзілі вялікае маральнае задавальненне. Што-ж тады казаць пра гэтую справу. Жыву, як бачыце, нядрэнна; толькі першы год прышлося жыць у бараку. Зарабляю больш, як сакратаром. А маральна адчуваю сябе непараўнальна лепш.
– А перспектывы?
– Перспектывы? Убачыць наш завод пабудаваным і адчуваць, што тут ёсць і твой след. А потым можна выбіраць шлях, які хочаш. Калі мільён нас папрацуе на будаўніцтве, скажам, тры гады, то гэта дасць краіне тры мільёны гадоў! – дадала яна зноў сваім вясёлым тонам.
Пачуўся стук у дзверы.
– Прашу! – крыкнула Маруся.
–Увайшоў малады чалавек з загарэлым, адкрытым тварам, шыракаплечы, са спартсменскай выпраўкай. Махорчык заўважыў, што ў Марусі неяк асабліва заблішчэлі вочы, і яго нешта кальнула ў сэрца...
– Пазнаёмцеся, – сказала Маруся. – Паэт Махорчык. Камсорг Алай.
Мужчыны паціснулі адзін аднаму рукі. Затым Алай падышоў да Марусі і прывітаўся з ёю. Махорчыку здалося, што яны прывіталіся зусім інакш... Звярнуў ён увагу і на тое, што Алай не сеў, а Маруся яго не прасіла, як гэта бывае паміж сваімі людзьмі.
– Табе, Маруся, – сказаў Алай, – прыдзецца пагаварыць з Трай. Засумавала яна нешта, плача чагосьці. Палячы ты ёй душу, ты ўмееш гэта рабіць.
У голасе Алая Махорчык пачуў такую пяшчоту, якой можа не пачула і сама Маруся. А ў вачах Марусі ўбачыў столькі цеплыні, колькі, мусіць, не ўбачыў і сам Алай.
– Цяпер яна сядзіць там у сасонніку, – казаў Алай, скоса зірнуўшы на Махорчыка.
– Цяпер я не магу, – сказала Маруся, таксама зірнуўшы на яго.
Махорчык устаў.
– Дазвольце развітацца, – сказаў ён. – Не буду перашкаджаць вашым справам.
– Ды не, гэта можна будзе пазней, – пачала ўгаварваць яго Маруся. Да яе далучыўся і Алай. Але Махорчык надта выразна адчуваў, што ён тут лішні...
Махорчык ехаў у аўтобусе і лаяў сябе, што не можа адагнаць сум. Гэта-ж смеху варта: пабачыў чалавек два разы дзяўчыну і ўжо нешта такое ўзяў сабе ў галаву. Ці мала ёсць цікавых дзяўчын на свеце? Не мог жа ён закахацца сур’ёзна праз якія дзве гадзіны. Дурасць – і больш нічога. А што ў яе ёсць друг – справа самая звычайная. Не магла-ж яна ісці шукаць яго, Махорчыка.
Але разумныя разважанні мала дапамагалі. Так прыкра было на сэрцы, так чагосьці шкода...
Лірычны настрой яшчэ больш узмацніўся, калі Махорчык застаўся адзін у сваім пакойчыку. Гэта ўжо было паэтычнае натхненне. І ён зараз-жа ўзяўся пісаць паэму.
Увесь яго духоўны апарат мабілізаваўся, вобразы налягалі адзін на другі, эпітэты сыпаліся дажджом. Вобраз дзяўчыны зусім засланіў рэальную дзяўчыну. Усё яго захапленне і замілаванне перайшло на паперу. І калі ён скончыў, увесь яго сум знік як дым. Засталася толькі радасць творчасці.
Гэта быў самы лепшы яго твор. Назваў ён яго – “Першая ластаўка”. Уласна кажучы, першай яе назваць нельга было, бо з часу Галіны Сергіенка іх ёсць ужо шмат. Але хто будзе разбірацца, каго меў на ўвазе аўтар? Можа і саму Галіну Сергіенка.
У кожным разе для Махорчыка Маруся была першай ластаўкай.
ЦЯПЕР, КАЛІ МОЙ ЖЫЦЦЁВЫ ШЛЯХ КАНЧАЕЦЦА...
Цяпер, калі мой жыццёвы шлях канчаецца, я магу разглядаць сябе, як зусім старонні чалавек. Не толькі на годы дзяцінства, але і на ўсю сваю творчасць.
Першыя гады з 1917 года. Якія былі тады сілы, нават талент! Жартуючы кідаў я тады направа і налева вершы, эпіграмы, сцэнкі, фельетоны, зусім не думаючы, што я магу быць пісьменнікам! “Творы” мае хадзілі ў спісах па руках, чыталіся на вечарах, сцэнкі ставіліся ў клубах. Рабіць гэта мне было зусім лёгка. Каб сёння з’явіўся такі пачынаючы, як бы яго падтрымоўвалі, дапамагалі, стварылі-б яму ўсе ўмовы. А тады было не да таго, і творчасць мая заставалася “сямейнай”.
“Падпольны перыяд” – 1924-1934 гг. Пачалі выходзіць мае прыгодніцкія творы. Добра ведаю, з якім захапленнем чыталіся яны тымі, каму былі прызначаны. Але яны, як “дзіцячыя” былі па-за літаратурай, а аўтар іх не лічыўся пісьменнікам. Пісаць аб ім і аб яго кнігах лічылася “непрыстойным”. Першая рэцэнзія на кнігу “Амок” з’явілася на Украіне, пасля перавыдання яе. Калі адзін студэнт, паступаючы ва ўніверсітэт, сказаў, што ён чытаў беларускага пісьменніка Маўра, то экзаменатары яго высмеялі. А кнігі тым часам выходзілі, перавыдаваліся, перакладаліся на мовы -- украінскую, яўрэйскую, польскую, літоўскую, нават англійскую, пазней на чэшскую. Толькі на рускай мове не было ніводнай кнігі.
Перад Першым з’ездам ССП у беларускі арганізацыйны камітэт прышоў старшынёй М.Клімковіч. Аднаго разу выклікае мяне.
̶ Ці праўда, што ў вас ёсць выданыя кнігі? – пытаецца ён.
̶ Ёсць, ̶ кажу, ̶ не адна, нават тоўстыя.
̶ Пакажыце, калі ласка.
Прынёс яму штук шэсць. Здзівіўся старшыня надзвычайна.
Прышоў час з’езда. Выбралі дэлегацыю, у якой было працэнтаў дваццаць пачэсных пісьменнікаў. Надышоў час ад’езда ̶ і раптам з Масквы паведамляюць, што Горкі прасіў каб узялі на з’ед ... Маўра!. Можна сабе ўявіць, як здзівіліся нашы кіраўнікі!
А сакрэт быў у тым, што тады мая кніга “ТВТ” атрымала першую прэмію на ўсебеларускім конкурсе дзіцячай кнігі. Горкі азнаёміўся з ёю перад самым з’ездам і запрасіў на з’езд аўтара.
Прыехалі ў Маскву, спыніліся ў гасцініцы. Пайшлі ў Калонны зал, і я разам. Але там высветлілася, што мае месца недзе на галёрцы, сярод гледачоў. Адтуль я бачыў левы вус Горкага...
Пасля паседжання пайшлі ў вызначаную дэлегатам сталовую. Пайшоў і я разам з усімі. Але тут выявілася, што паводле маіх дакументаў мне трэба ісці ў другую сталовую. Маршак, Ільін і інш. заступіліся за мяне і я павячэраў разам з усімі. А пасля вечара пайшоў у гасцініцу, узяў свой чамадан і іду.
̶ Куды ты? – спытаўся Кучар!
̶ Еду дахаты, мне тут няма чаго рабіць.
Кучар развёў рукамі і кажа:
̶ Каб мяне гналі, я ніколі не паехаў-бы...
Вярнуўся я дадому – і ўсе мы былі задаволены.
̶ Членам Саюза я зрабіўся аўтаматычна. Але пісьменнікам у вачах літаратурнай грамадзкасці (Александровіч, Бранштэйн, Бэндэ, Лужанін і шмат іншых, якіх даўно ўжо няма) ніяк не мог зрабіцца. Александровіч у “ЛіМ”е пад маёй карыкатурай змясціў эпіграму:
“Наш маленечкі чытач,
Ты даруй нам і прабач,
Што бывае часам так,
На бязрыб’і і рак шчупак”
Першы раз быў змешчаны і артыкул аб маёй творчасці (разносны, вядома) Бранштэйна. Калі ўся гэтая нечысць знікла, я паступова ўвайшоў у лік пісьменнікаў, хоць і “несапраўдных”, а як “дзіцячы”.
Пасля вайны, праз 22 гады сваёй літаратурнай дзейнасці, я пачаў адчуваць вакол сябе нейкую атмасферу павагі, галоўным чынам з боку маладых пісьменнікаў, якія ў свой час былі маімі чытачамі. На выбарах Праўлення адбыўся “бунт” маладых, патрабаваўшых, каб мяне выбралі ў праўленне. Нават з боку “старых” адбывалася нешта падобнае. Шмат месяцаў я не мог прывыкнуць да гэтай атмасферы, не верыў ёй, падазраваў “падвох”, нават злаваў. Толькі праз некалькі гадоў, паступова я прывык да гэтага і паверыў, што мяне сапраўды паважаюць як старога і сапраўднага пісьменніка. Адначасова з гэтым у мяне адразу павялічылася пачуццё адказнасці і патрабавальнасці да сябе. І магу сказаць, што прывыкнуць да гэтага цяпер, пад старасць, вельмі цяжка. Дваццаць два гады я “пляваў” на сваю творчасць, на сваё “пачэснае званне”, бязлітасна знішчаў усё напісанае, усе матэрыялы, замалёўкі, якія ў даны момант непасрэдна не ішлі ў друк – і раптам паважай усё гэта! Дваццаць два гады я іранізаваў над “усім светам”, а цяпер вымушаны памятаць, што твае словы маюць нейкае значэнне. Вельмі цяжка прывыкаць да гэтага пасля 62 гадоў жыцця.
Янка Маўр
1945 г.
***
ПЕРВАЯ ЛАСТОЧКА
Молодой поэт Андрей Махорчик ходил как завороженный по строительной площадке завода-гиганта. Непрекращающийся шум, лязг, стук и грохот казались ему чудесной симфонией. Люди выглядели такими маленькими и беспомощными среди огромных зданий, лесов, мощных подъемных кранов и экскаваторов, гор земли и материалов, но именно они, маленькие люди, поднимали здания, двигали огромные машины, сворачивали горы.
Махорчик смотрел на все это и думал: вот, на третьем этаже, человек кладет по кирпичику на своем маленьком участке, не видит и не знает, что на другом конце делают его товарищи, а вместе они образуют ансамбль. Получается, что где-то есть строительный мозг, который связывает все отдельные работы в одно целое. А еще выше находится мозг, соединяющий все здания в один ансамбль. Здесь нет ничего лишнего, случайного, все на своих местах и выполняет свою конкретную функцию. Это строительство социализма. Стоит задуматься на эту тему: может выйти глубокое стихотворение, а то и целое стихотворение.
Сильное впечатление производит и лес, в котором началось строительство. Под натиском техники ему пришлось немного отступить, но на территории, занятой строительством, оставалось еще много деревьев, которые не желали покидать родные края. Окруженные со всех сторон, они, как бойцы, гордо стояли на своих позициях. Иногда то один, то другой из них падал, ряды бойцов поредели, а остальные твердо стояли на своих постах.
Этот образ настолько захватил Махорчика, что саму конструкцию он уже не видел. Из этого может получиться мощное стихотворение. Но вдруг у него возникло сомнение: хорошо ли показать родной лес врагом, с которым мы воюем. Это будет обидно и несправедливо. Он не враг, а «зеленый друг». Но мы пришли и напали на него, он действительно защищается и умирает, он вправе считать нас врагами... Оказывается, этот вопрос не так прост, как казалось Махорчику на первый взгляд. Судя по всему, нам придется сделать лес своим союзником, который помогает нам в нашем великом деле. Вон там побелен небольшой, может быть, достроенный домик. Вокруг него много сосен, и они вовсе не враждебные, а наоборот – очень добрые. Должно быть, они охотно пожали руку и приютили мужчину. В этом смысле надо будет написать стихотворение.
Махорчик направился в том направлении. Дом был каркасный, но без окон. Было совершенно тихо. Но сквозь дверь он увидел, что там что-то движется. Он подошел, посмотрел в середину.
У самого подъезда три женщины в заштукатуренных комбинезонах штукатурили стену. Старшая по возрасту женщина, лет тридцати, стояла на лесах с одной стороны. Молодая, стройная девушка — с другой. А внизу третий, краснощекий, круглый, мешал известь. Махорчик остановился на пороге.
— Добрый день, девочки, — сказал он.
Двое сверху с интересом посмотрели вниз, а круглый ответил:
— Добрый день! Заходи, пожалуйста, чувствуй себя как дома.
— Садись, — добавила пожилая женщина.
Все смеялись.
— Спасибо, я стою, — в их тоне ответил Махорчик.
— Как ты будешь писать стоя? — сказал второй сверху.
Махорчик удивленно посмотрел на нее. Белый платок обмотал всю ее голову, уши и спускался к глазам. Маленькое лицо с тонкими губами и тонким носом было самым обычным, можно сказать, неинтересным. Только светлые глаза, умные и хитрые, обращали на себя внимание.
— Как вы думаете, почему мне нужно писать? — спросил ее Махорчик.
— Кстати, у тебя вдохновенный взгляд, — улыбнулась она.
«Вот как говорит», — подумал Махорчик и сказал:
— Должно быть, потому что я видел тебя над собой.
«Видимо, вы тоже поэт», — сказала она.
Махорчик еще больше удивился.
— Почему вы так думаете?
— По стилю видно, — засмеялась она и, подняв руку с мастерком, торжественно сказала:
«Я увидел девушку надо мной
И стоял он, как погребенный, с поднятой головой».
Дружеская болтовня ее друзей заглушила ее слова.
Мохорчик совсем растерялся. Блин! Да, штукатур этот сумбурный, какой-то личный, видимо самородок.
— Ты меня знаешь? он спросил.
— К сожалению нет.
— В таком случае я хотел бы, если позволите, познакомиться с вами поближе. Вы меня очень заинтересовали.
— Что?
— Да хоть со своей поэзией.
Девушка игриво надула губы и сказала:
— Только? И я подумал о нашей работе.
Снова смех подруг. Мохорчик почувствовал, как немного покраснел.
— Ну, конечно... — начал он оправдываться, — прежде всего меня интересует работа... Конечно, прежде всего я хотел бы спросить вас... но...
— В таком случае лучше меня вам расскажет наш мастер, — и девушка указала на пожилую женщину.
«Спасибо за услугу, — подумал Махорчик.
— О чем тут говорить, — сказала женщина. — Наш бизнес маленький, в нем нет ничего интересного.
А она, зачерпнув извести, шлепнула ею об стену. После нее к работе приступили две девушки. Махорчик увидел, что ему здесь делать нечего.
— Я все еще надеюсь тебя увидеть, — сказал Махорчик как бы за всех, но имел в виду одного.
— Пожалуйста, — ответили ему.
Махорчик продолжал. Теперь вместо ансамбля и леса перед ним предстал образ интересного штукатура. Несколько фраз, которые она сказала, чрезвычайно заинтриговали его. Не всегда услышишь такие слова от скромного человека и штукатур. Нельзя пройти мимо такой девушки.
Сигнал к обеду был услышан. Мохорчик повернулся и стал смотреть на белый дом. Он увидел, как вышла краснощекая девушка и побежала куда-то. Затем двое ушли и пошли в другом направлении. Махорчик последовал за ними, но не торопился. У него не было желания вступать в разговор со старшей женщиной, и он ждал, пока они расстанутся.
Так и оказалось: женщина ушла в сторону. Тогда Махорчик быстро догнал девушку.
-- Вы обещали, -- сказал он, -- ознакомить меня со своими делами. Является ли это возможным?
— Они тебе так интересны? она улыбнулась.
— Вот почему я пришел. Мне нужно отдать корреспонденцию в газету.
— Вы не поэт?
— Оба, — с гордостью ответил он.
— Вы плохо выбираете объекты. Что может дать вам наша маленькая ссылка. Посмотри, что происходит вокруг тебя, сказала она и обвела вокруг себя рукой.
«Дело не в предметах, а в людях», — сказал он. — А мне кажется, что вы из тех людей, которые заслуживают внимания.
— Вы уверены? – сказала она, покосившись на него.
— Я уверен!
— Как вас зовут?
— Андрей Александрович Махорчик.
— О, я слышала, — сказала она, с интересом глядя на него.
Махорчик чувствовал, что ему очень приятно.
— Может, читали?
— Я читал.
— Ну как? — он затаил дыхание.
— Во всяком случае, я не могла так писать, — ответила она.
— Вы тоже пишете стихи?
— Я еще не пробовал.
Махорчику стало немного грустно, сердце его забилось: девушка не похвалила его стихи, обошла стороной вопрос.
— А теперь скажи мне, как тебя зовут? он спросил.
— Маруся.
— И это все?
— Все.
— Поэтому написать вам не получится.
— Ты уже собираешься писать?
— Я хотел бы прислать хотя бы стихотворение, посвященное тебе.
— Распечатай, — и я прочитаю.
Каждое слово девушки цепляло его, как крючок, и притягивало к ней. Интерес Махорчика возрастал с каждой минутой.
Тем временем они подошли к небольшому бараку, на котором было написано: «Столовая № 4».
— Может быть, ты зайдешь к нам пообедать? — предложила девушка.
— С большим желанием! – воскликнул Махорчик.
Вошел. Махорчику показалось, что они прошли полкилометра между столами, пока не нашли два свободных места. Заказал обед. Махорчик подошел к буфету, взял еще рыбы, яблок, пирожных: очень хотелось взять вина, но Махорчик не решился.
— Почему все это? — нахмурилась девушка. — Я не поэтому пригласил тебя сюда.
— Извините, — ответил Махорчик. — Я взял это себе — я очень хочу есть.
Девочке понравился этот ответ, и она весело рассмеялась. И Махорчик был вдвойне счастлив.
— Я хочу задать вам один вопрос, — начал Махорчик, — но не смею.
— Если вопрос тактический, можно задать.
«Я даже не знаю, тактический он или нет», — почесал затылок Махорчик. — Ну так и быть: какое у тебя образование?
— Если честно, вопрос не очень тактический, — улыбнулась девушка. — Я его так понимаю: если я скажу, что закончил университет, вы начнете меня уважать, а если у меня четыре класса, то наоборот. Да?
— Что ты, что ты, — испугался Махорчик. — Это не могло прийти мне в голову.
— И видишь ли, мне захотелось.
— Тогда простите меня: я не думал, что можно перевернуть этот вопрос.
— Даю тебе экзамен: если ты "инженер человеческих душ", то ты должен узнать человека сам, без личных данных.
— Экзамен довольно сложный, потому что вы необычная женщина.
Маруся от души рассмеялась.
— Что значит «необычный»?
— Ну не как у всех.
— Ты всех знаешь?
— Я знаю более или менее.
— Например, сколько?
— Можно ли в таких случаях назвать номер?
— А вам около двух, трехсот?
— Может быть и так.
— Это слишком маленький процент, чтобы говорить обо всех.
Так что самый главный вопрос, который интересовал Махорчика, отпал. Затем он задал несколько вопросов, которые в данном случае его совершенно не интересовали: как продвигается их работа, конкуренция, какие у них успехи. Я узнал, что они догоняют лучшую мужскую команду. Когда он заметил, между прочим, что эта работа, наверное, не требует большой квалификации и не может быть интересна образованному человеку, девушка возмутилась:
— Они зря так думают. Прочтите книги на эту тему, и вы увидите, что здесь есть целая наука — физика, химия и формулы. А как интересен процесс освоения техники работы, если внимательно присмотреться и изучить этот процесс — согласовывать свои движения, зачерпывать столько извести, сколько нужно, не больше и не меньше, наблюдать, при каких условиях лучше всего ее укладывать, замечать различные особенности и вообще уметь видеть различные мелочи, на которые не все обращают внимание. Я считаю, что нет настолько незначительной и тривиальной работы, где вдумчивый человек не смог бы найти много интересных возможностей. Попробуйте почистить картошку с этой точки зрения, и вы увидите, что здесь можно сделать много изобретений. ты смеешься Тогда прочтите хотя бы описание какой-нибудь экспедиции, где ученым и инженерам приходится самим делать всю простую работу — готовить обед, разжигать костер, — и вы увидите, сколько нового, рационального они привносят в эти процессы. Я представляю, что будет, если у каждого из нас, так называемого простого человека, будет повар и пас-
тух, грузчик и пахаьр, будут обладать высочайшей культурой. У меня перехватывает дыхание, когда я думаю об этом.
Ее глаза заискрились, лицо просветлело и стало чрезвычайно красивым. Махорчик посмотрел на нее с восхищением и почувствовал, как сердце его затрепетало. Какая удивительная личность! Впрочем, все мы знаем эти перспективы, тем более – они для нас азбучная истина. Но пока правда книги. А если перед вами живой пример, то совсем другое дело.
— Значит, я правду сказал, что ты необыкновенный, — после паузы сказал Махорчик.
— Ты снова тот же! – воскликнула она. — Экстраординарное – это то, что не может быть массовым. Поэтому вы отрицаете такую возможность в нашей стране. А как это называется, товарищ поэт?
— Ты все пытаешься поймать меня на моих словах, — ответил Махорчик, — но я думаю, ты понимаешь, что я хочу сказать.
— Может быть, я понимаю, — улыбнулась она. — Но почему мы должны отказываться от логики?
Она взяла торт. И Махорчик плакал от счастья, что она сделала ему такую услугу.
Обеденный перерыв подходил к концу. Маруся встала.
«Нам нужно идти на работу», — сказала она.
Махорчику стало грустно.
«Как жаль, — сказал он, выходя за ней вслед за ней, — что мы должны расстаться». Поэтому я хочу поговорить с вами еще раз. Я хотел бы дать вам мою книгу на пробу. Ваша критика была бы очень ценна для меня.
— Пожалуйста, пойдем, — повернулась она к нему.
— У меня его здесь нет. Я бы принес его в следующий раз.
— Тогда приходи ко мне в воскресенье, я буду свободен. Я живу там, в этом доме. Второй этаж, седьмая квартира.
Этого хотел Махорчик.
— С большим удовольствием! – воскликнул он с радостью.
— Пока, пока, — сказала она и протянула руку.
Некоторое время Махорчик наблюдал за забавной фигурой в комбинезоне, и она уже казалась ему близкой, знакомой. Потом, не видя никакой стройки, пошел к автобусу и через полчаса был дома.
До воскресенья оставалось три дня. Большие, долгие три дня...
Мохорчик с некоторым волнением постучал в дверь. Послышались шаги, дверь открылась, и он увидел старуху. «Должно быть, это мать», — подумал он.
— Кого вы хотите? она спросила.
Он знал только одно слово:
— Марусю.
-- В эту дверь, -- сказала старуха.
Он снова постучал.
— Войдите, — сказал знакомый голос.
Он осторожно открыл дверь и очутился на пороге. Что-то свежее, яркое, прозрачное дышало на него. У одного окна — кушетка, стол, пара стульев, у другого — никелированная кровать, еще стол, тумбочка, полка с книгами. У стены небольшой шкафчик с цветным стеклом. Белые вышитые шторы, коричневая скатерть с кистями на столе, кружево на втором столе, на подушках, белый чепец на кровати, цветы на окнах, замечательные фотозарисовки на стенах — все эти простые и недорогие вещи были розданы с таким вкусом, что они казались чрезвычайно богатыми. От порога по свежевыкрашенному полу шла дорожка. Нигде нет ни пылинки, ни соринки.
Солнце залило всю комнату и хозяйку, которая стояла, облокотившись на стол, и ждала гостя. Но это был уже не штукатур, а... и...
— Заходи, не бойся, — сказала она с милой улыбкой. — Садиться.
Он сидел на стуле возле стола, она сидела на диване.
— Как уютен твой будуар! — с восторгом воскликнул Махорчик. — А вы, теперь, как маркиза.
— Ты только что переступил порог, а уже оскорбляешь, — укоризненно сказала она.
— Почему так? — удивился Махорчик.
— Ну, подумай сам: ты сравниваешь меня со средневековым тунеядцем.
— Неужели ты не понимаешь, что это шутка?
— Я хорошо понимаю, но зачем использовать старые и незнакомые образы?
— Это "культурное наследие", — засмеялся Махорчик.
— И надо бы поскорее выбросить это наследство и сделать так, чтобы какой-нибудь лорд, войдя в будуар маркизы, сказал: "Какая у вас уютная комнатка, а вы как штукатур.
— Это от нас зависит! — вздохнул Махорчик.
— От всех нас зависит создание социалистической культуры, которая повлияла бы на них, — поучительно сказала она.
Махорчик стал рассматривать ее легкое светлое платье с огромными бутонами и сказал:
— Простите, из какого материала ваша одежда?
— И что? — она была удивлена.
— Скажите, мне очень важно это знать.
— Ну, от маркиза, — недоверчиво ответила она. — Что это такое?
"Да, от маркиза," сказал он с ударением. — А каблуки на ваших туфлях, кажется, венские?
Маруся с минуту смотрела на него широко открытыми глазами, а потом покатилась со смеху.
И вот это "культурное наследие", — сказала она наконец. — Зачем она вошла в нашу жизнь! Но я до сих пор не отступаю от своих слов.
-- Совершенно не согласен, -- ответил Махорчик, -- Благодаря вам я заметил некоторые вещи, которые сам бы не заметил.
— А где твоя обещанная книга?
Махорчик вынул из кармана книжечку «Блисковицы» и протянул ей. Она развернула его и увидела надпись: «Штукары» Маруси в память об интересной встрече.
— Почему вы поставили слово "атынковщица" через запятую? она спросила.
— Я не верю, что это твоя настоящая профессия.
— Но ты же сам видел меня за работой, — пожала плечами Маруся.
— Да... но... — начал Махорчик.
— Просто скажи, — прервал я.
На: – Вы очень удивлены, что штукатур оказался более-менее культурным человеком. А что бы вы сказали, чтобы после разговора с вами я тоже задумался: как? а он что-то понимает? Не может быть! Вы должны быть обижены — б. В таком случае пусть у нас, штукатуров, будет своя гордость.
Махорчик был ошеломлен таким неожиданным поворотом. Столько раз ему приходилось разговаривать с разными девушками, и умными, и веселыми, и остроумными, но он ни разу не попал в такую ситуацию. И здесь, словно на шахматной доске, ему приходилось постоянно защищаться от неожиданных ходов. Она смотрела на него с тонкой улыбкой, и нельзя было понять, шутит она или действительно обиделась. Одно он знал точно: эта девушка была самой привлекательной из всех, кого он встречал. И самый секретный.
— Ты действительно обиделся, — сказал он с тревогой.
— Нет, я просто хотел показать, что можно смотреть на вещи с другой точки зрения.
— Полностью с вами согласен. Но пока это дело будущего.
«А я взяла его и прыгнула в это будущее», — сказала она со смехом. — И без пересадки.
— Вижу, перепрыгнули, — задумчиво сказал Махорчик. — Вот почему меня интересует ваша биография. Это такой секрет?
— Секрет не секрет, — сказала она, смеясь, — но польза от него есть: видишь, как тебе интересно, ты принес мне свою книгу, может быть, ты напишешь стихотворение и поднимешь наше дело на недосягаемую высоту. И если бы я сразу во всем разобрался, ничего бы этого не было.
«Я не думаю, что это была ваша стратегия», — сказал Махорчик. — В любом случае, теперь ничего не мешает.
— Если хочешь, я могу тебе сказать. Просто предупреждаю, что ничего интересного или секретного не будет. Я закончил девять классов и много читал — вот и все мое образование. Семейные обстоятельства помешали мне учиться дальше, и я устроился секретарем к директору треста. Проработал год. Докладывала, записывала, не отходила от телефона — и следов своей работы не видела. А вокруг идет стройка, лучшие люди идут из офисов на стройку. Я тоже пошел. Вот и все. Что здесь особенного?
— Так говорят. Однако ходят не все.
— Не все, но и не я один.
— Все это не так просто, — задумчиво сказал Махорчик. — Разлад жизни, новая необычная работа, новые условия.
— Когда добровольцы шли на войну, никто не говорил, что они делают что-то необычное. Они не боялись условий в тысячу раз худших и находили большое моральное удовлетворение. Что же тогда можно сказать об этом случае. Как видите, я живу неплохо; только первый год мне пришлось жить в бараке. Я больше зарабатываю секретарем. И морально я чувствую себя несравненно лучше.
— А перспективы?
— Перспективы? Видеть, как построен наш завод, и чувствовать, что здесь есть и твой след. И тогда вы можете выбрать путь, который вы хотите. Если миллион из нас будет работать на стройке, скажем, три года, это даст стране три миллиона лет! – добавила она снова своим веселым тоном.
В дверь постучали.
— Пожалуйста! — крикнула Маруся.
-Вошел молодой человек с загорелым, открытым лицом, широкими плечами, атлетического телосложения. Махорчик заметил, что у Маруси по-особенному заблестели глаза, и что-то пронзило его сердце...
— Познакомьтесь, — сказала Маруся. — Поэт Махорчик. Комсорг Алай.
Мужчины пожали друг другу руки. Затем Алай подошел к Маруси и поздоровался с ней. Махорчику показалось, что они поздоровались совсем по-другому... Он также обратил внимание на то, что Алай не сел, а Маруся его не попросила, как это бывает между ее людьми.
— Ты, Маруся, — сказал Алай, — тебе придется поговорить с Троей. Она что-то пропустила, она что-то плакала. Если ты сожжешь ее душу, ты знаешь, как это сделать.
В голосе Алая Махорчика он услышал такую нежность, которую могла бы и не услышать сама Маруся. И в глазах Маруси он увидел столько тепла, сколько, наверное, не видел сам Алай.
— Вот она и сидит там на сосне, — сказал Алай, покосившись на Махорчика.
— Теперь я не могу, — сказала Маруся, тоже глядя на него.
Мохорчик встал.
— Позвольте мне попрощаться, — сказал он. — Я не буду вмешиваться в ваши дела.
— Нет, можно будет потом, — стала уговаривать его Маруся. К ней присоединился Алай. Но Махорчик слишком ясно чувствовал, что он здесь лишний...
Махорчик ехал в автобусе и ругал себя за то, что не смог прогнать грусть. Над этим стоит посмеяться: мужчина дважды видел девушку и уже взбрело себе в голову что-то подобное. В мире мало интересных девушек? Он не мог по-настоящему влюбиться через два часа. Глупость — и ничего больше. А то, что у нее есть друг, это самое обычное дело. Она не могла пойти его искать, Махорчика.
Но рациональные рассуждения мало помогали. Было так грустно на душе, так жаль чего-то...
Лирическое настроение еще больше усилилось, когда Махорчик остался один в своей комнатке. Это было уже поэтическое вдохновение. И он сразу начал писать стихи.
Весь его духовный аппарат мобилизовался, образы накладывались один на другой, посыпались эпитеты. Образ девушки полностью затмил настоящую девушку. Все его восхищение и привязанность были перенесены на бумагу. А когда он закончил, вся его грусть развеялась, как дым. Это осталась только радость творчества.
Это была его лучшая работа. Он назвал его «Первая ласточка». Строго говоря, назвать ее первой было нельзя, так как их было много еще со времен Галины Сергиенко. Но кто разберется, кого имел в виду автор? Может быть, сама Галина Сергиенко.
Во всяком случае, Маруся была для Махорчика первой ласточкой.
::::::
Моё субъективное мнение: под именем Андрея Александровича Махорчика выведен белорусский поэт, критик и переводчик Андрей Иванович АлександрОвич https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B...
автор первого белорусского НФ произведения «Палёт у мінулае», часопіс «Маладняк», 1924, № 5, с. 33-52
Андрэй Александравіч Савчук — камандзір пагранзаставы ў "Палескіх рабінзонах".
::::::::
ЯНКА МАЎР І ЯГОНЫ АМОК
Пісьменьнік падаў ці ня першае ў сусьветнай літаратуры мастацкае апісаньне прыцемкавай сьвядомасьці. Ягоны інданязіец Па-Інго бяжыць куды вочы глядзяць, зомбі на дзьвюх нагах, забіваючы ўсё жывое на сваім шляху, пакуль яго не забіваюць, як шалёнага сабаку. Тлумачэньне амока ў Маўра сацыялагізаванае: чалавек загнаны ў кут нястачай. Але і сацыяльны бунт трактуецца аўтарам як шаленства.
Маўр быў творцам няпростым: ён спрабаваў унікнуць літаратурнага сервілізму, апісваючы краіны, якія ён ня бачыў. Ад грамадства з ягонымі запытамі ён выбавіцца ня здолеў цалкам, але сацыялагізм Маўра мае рысы рытуальнага. Ягоны Тубі пралівае рытуальныя сьлёзы.
Сацыялагізм Маўра прыводзіць да парадаксальных, немарксісцкіх высноваў. Мараль аповесьці «Сын вады»: кожны павінен жыць у сябе на радзіме і ня пхацца на чужыну, дзе яго не чакаюць.
Маўр шчыры, калі апісвае экзотыку краінаў, якіх ён ня бачыў. Зьмест ягоных твораў – чужынская экзотыка, прымроеная беларусам, які, бы Жуль Верн, сядзіць на гарышчы, перачытвае геаграфічныя працы і ўяўляе краіны, у якіх ніколі ня быў.
Экзатычная гастранамія ў апісаньні Маўра і параўнаньне яе з беларускай антонаўкай, якой не дакажа інданезійскі мангустан або дурман. Гастранамічны патрыятызм і здаровы касмапалітызм (здаровы, бо ўгрунтаваны на беларускай глебе, мове і ментальнасьці).
Яшчэ Маўр быў першым заўзятым беларускім эсьперантыстым.
2.08.03.Пятро Васючэнка
Дзеяслоў 12/24/2013
_____________________
Пятрогліфы і філалагемы.
цитировать
свернуть ветку