МИРОСЛАВ КАПІЙ

На цвинтарі біля церкви св. Василія Великого, неподалік могили-пам’ятника борцям за волю України, є скромна могила з написом на табличці: “Тут спочиває Капій Мирослав Дмитрович. Педагог, поет, перекладач. 5/У-1888 — 24/ІІІ-1949. Вічна йому пам’ять”.

А на будинку Косівської СШ №1 та на будинку, де мешкав М.Капій, у 2001 році встановлені пам’ятні таблиці на його честь.

За що його, уродженця Тернопільщини, шанують косів’яни? Адже мешкав він тут лише останні чотири роки свого життя. Він був учасником національно-визвольних змагань 1918–1920 років. Провінційний учитель, він чимало літ змушений був працювати на польських етнічних теренах. Під час польсько-українського конфлікту 1944 року він і його дружина (до речі, польського походження) та дочка Святослава ледве врятувалися, засуджені на смерть польським підпіллям…

А до того – довгі роки праці не лише педагогічної. Поліглот (знав десять мов), він перекладав з німецької, французької, російської, польської та інших мов на українську, розширюючи наші літературні обрії. Зокрема, українська дітвора знайомилася з фантастикою Жуля Верна в перекладах Капія… Займався етнографією. фольклористикою, дуже цікавився Гуцульщиною. Тому побудував у Косові будинок, а оскільки тут роботи не було, то в будинку з 1938 року розміщалася єврейська гімназія, а за часів німецької окупації – польська школа.

Меморіальна дошка на будинку Мирослава Капія

Писав оповідання, повісті, зокрема “Із-над срібного Сяну”, збірку науково-фантастичних нарисів “Неймовірні оповідання”. Підготував перед війною до друку збірку віршів про Карпати, якими захоплювався.

Тут хочу торкнутися лише одного твору вчителя-письменника – повісті “Країна блакитних орхідей” і лише одного аспекту її, а саме – уявлення автора про майбутнє України. Нам, затривоженим долею молодої держави, ця тема близька й дорога.

Вийшла у світ повість “Країна блакитних орхідей” у 1932р. у львівському видавництві “Новий час”. Отже, працював автор над нею десь у 1929–1930 роках. Що то за часи були? Післяверсальська Європа, здавалося, утвердилась надовго. У ній знайшли своє державне існування майже всі народи. За невеликим винятком. Приміром, не існувало держави Україна…

… І от саме тоді провінційний, мало ким знаний учитель пише фантастичну повість. Вона дуже відрізнялася від творів Жуля Верна чи Герберта Велса. Тих цікавили фантазії на тему майбутнього науки, техніки. М.Капія боліло інше: майбутнє його Батьківщини, офіційно не існуючої на карті Європи, народу, позбавленого природного права на існування.

Якою ж постає візія України початку XXI століття в повісті “Країна блакитних орхідей”?

Насамперед, всупереч поширеним тоді теоріям про зникнення в майбутньому націй (а це твердили і комуністи, і космополіти), автор був твердо переконаний, що українська, як і інші нації, існуватиме “всупереч всім теоріям, голошеним фанатиками перед віками, і намаганням…, які коштували море людської крові та сліз…”. Не сумнівався письменник і в зовсім на той час фантастичній речі: що в ХХІ столітті існуватиме незалежна, самостійна, соборна Україна. І не якась екзотична, варенично-шароварницька, а держава з високорозвиненою наукою і технікою, держава космічна. Україна в повісті М.Капія постає як спадкоємниця історії, її гербом є Тризуб Володимира, вона шанує імена І.Мазепи, Д.Многогрішного, С.Петлюри та інших видатних діячів минулого. Це демократична держава, на чолі якої стоїть гетьман, але яка має й парлямент – Верховну Раду (до речі, цей останній термін з’явився в політичному житті совєтської України аж у 1936 році!). Отже, це держава президентсько-парляментського типу. Має вона тверду валюту – гривню. В Україні ХХІ століття – самостійна Церква, яку очолює Патріярх. Україна користується повагою серед інших держав, у Києві – десятки іноземних посольств. Серед них побіжно автор згадує й посольство Південної Африки – держави, яка виникла лише в 1993 році, а в час написання повісти була колонією, про самостійність якої ніхто й не думав ставити питання.

Вражають науково-технічні здогадки М. Капія. Як про звичну річ пише про телебачення. У кінці 20-х років і слова такого майже ніхто не чув, воно було відоме лише вузькому колу фахівців. Першу в світі телепередачу здійснено в Англії в 1925 р. А в СССР це сталося щойно в 1931 р. Можемо лише дивуватись, звідки про ідею телебачення – і сам термін “телевізор” – дізнався автор, вчитель-філолог, який жив і працював у місцевостях, де й звичайний детекторний радіоприймач зі слухавками був дивом. В усякому разі це свідчення широти інтересів справжнього педагога — творця, а не ремісника.

Або така деталь. Письменник говорить про автомобілі марки “Чумак”, які випускаються на автозаводі у м. Кременчуці. Справді, в цьому місті побудовано автозавод – через 25 років після появи “Країни блакитних орхідей”… У повісті наша країна постає космічною державою, що співпрацює зі США, Англією, Німеччиною, бере участь у програмі польотів до інших планет у глибини Космосу.

Таких прикладів можна б наводити більше.

Коли роздумуєш над цим незвичним феноменом, запитуєш: що дало можливість скромному вчителеві піднятися до такої висоти провісництва, аналогів якому не знаходимо в нашій літературі?

Відповідь є у тексті повісті М.Капія. Ось ті слова: “…є щось для людського роду спільного, що огортає всі раси й племена, всі епохи минулі й будучі зв’язує з собою, що віки цілі триває вже й триватиме, поки битимуться людські серця в грудях, – а цим є любов до батьківщини!.. Це та безсмертна іскорка, що її вложив Творець у людську душу… Любов до батьківщини, любов до свого, до рідного…”.

Ця безсмертна іскра любові до України палала в серці Мирослава Капія. Вона надихнула його вірою в добре майбутнє Батьківщини. Запалюймо її у собі і в серцях молоді ми – вчителі вільної України, провіщеної нашим предтечею, нашим старшим колегою. Будьмо гідними таких попередників!

Повість “Країна блакитних орхідей” перевидано в Косові у 2001році невеликим накладом, але все ж таким способом врятована від повного забуття. Ця повість – перший в українській літературі опис космічного польоту, – так вважає американський вчений Волтер Смирнів у “Jour­nal of Ukrain­ian Stud­ies” (2002, № 1–2). У Косові мешкає у батьківському будинку дочка М.Капія Святослава.

http://kosivlibrary.if.ua/2010/12/11/138/

http://archivsf.narod.ru/1888/miroslav_ka...

http://www.ex.ua/view/17026692

Поиск: © Вячеслав Настецкий, 2013

В романе украинца И. Ковтуна "Азиатский аэролит" ("Азiатський аеролiт", 1931) действуют исследователи Т.М.

http://www.magister.msk.ru/library/extelo...

Скляренко С. Д. — "Пролог"

http://books.google.com.ua/books/about/%D...

Мирослав Ірчан — "Радій ( Отрута )"

http://lab.chass.utoronto.ca/rescentre/sl...

A81. Smyrniw, Уолтер. «Первый космических путешествиях в украинской научной фантастики. " Журнал украинских исследований . 27.1-2 (лето-зима 2002): 173-182.

Советские критики ссылаются Владимир Владко (1900-1974) в качестве первого писателя-фантаста в украинской литературе. Его роман Arhonavty vsesvitu впервые опубликован в 1935 году сделок с межпланетного путешествия. По словам Вальтера Smyrniv, однако, приоритет в этой области должно быть уделено Мирослав Kapii, автор Краина blakytnykh orkhidei опубликован в 1932 году. Роман Kapii, говорит, что Smyrniw, был исключен из принятых репертуар украинские научной фантастики из-за идеологических причин. Роман Kapii был установлен в 21 -м веке, в независимом украинском государстве правит гетман, и включены ссылки на украинский националист героев, таких, как Иван Мазепа и Симон Петлюра. Это сделало его неприемлемым для советских критиков. Smyrniw утверждает, что роман Kapii основано частично на утопического романа Фрэнсиса Бэкона Новая Атлантида (1627), и что в работе Kapii в путешествие к Марсу вызвано божественного вдохновения. Smyrniw сравнивает Kapii и Владко романов — последняя вымышленный счет советской экспедиции на пути к планете Венера. Данная статья опубликована в номере, посвященном Данила Гузар Струк (приглашенный редактор: Роман Senkus). (См. A75 ).

"Например: пьеса И.Кочерги "Песня в бокале" — была издана только на русском языке, тоже самое и книга "Конец подземного города" Кальницкого, я не нашел о ней информации на украинском языке. Роман "Ипсилон" Кальницкого был напечатан на русском языке в журнале "Экран", а после его перевода на украинский он получил название по предшествующему рассказу: "Радио-думка". Так-что "Ипсилона"на украинском не существует. "Ракетоплан С-218" В.Владко не имеет отношения к космическим полетам. Это атмосферный аппарат (скорсть 6.000 км/час, а не 28.000 км/час, как нужно для выхода в космос) и в нем герои спасались от цунами. У А.Слисаренка есть еще фантастический рассказ "Князь Барцила" (1926), в нем профессор из нашего времени попадает в прошое к скифам, становиться сначала рабом, потом лекарем, под конец его хоронят с умершим князем и он возвращается в наше время. Думаю, идея романа В.Владко "Дорога скифов" (1937) могла быть подсказана этим рассказом. Далее: не Гудзинский Владимир, а Гадзинский Владимир. Книга "Люди з Червоної скелі" (1929), не первая книга Бабенко Г. о древнейших временах, за два года до нее появилась его же книга "В тумані минулого".

Бабенко Г. В тумані минулого / Г. Бабенко. – Х, 1927.

Бабенко Г. Люди з Червоної скелі / Г. Бабенко. – К, 1929.

Бєляєв А.Р. Зірка КЕЦ / А.Р. Бєляєв. – К., 1936.

Бєляєв А.Р. Людина-амфібія / А.Р. Бєляєв. – Х., 1930.

Гербурт А. Гнатові пригоди / А. Гербурт. – Харьков, 1927.

Жулавський Ю. На срібній планеті / Ю. Жулавський. – Київ, 1927.

Жулавський Ю. Стара земля / Ю. Жулавський. – Київ, 1928.

Забіла Н. Повісті про червоного звіря / Н. Забіла. – Одеса, 1927

Окунів Я. Газ професора Морана. / Я. Окунів. – Х., 1926.

Павленко П. На Сході. Роман / П. Павленко. – Київ, 1937.

Паньків М. Суддя Рейтан. / М. Паньків. – Х., 1931.

Романівська М.М. Загнуздані хмари / М.М. Романівська. – Х., 1936.

Смолич Ю.К. Господарство доктора Гальванеску; Півтори людини. – 1930.

Смолич Ю.К. Четверта причина : Науково-фантастичний роман / Ю.К. Смолич. – Харків; Київ : Лім, 1932.

Смолич Ю.К. Ще одна прекрасна катастрофа / Ю.К. Смолич. – Харків; Київ : Лім, 1932

Смолич Ю.К. Що було потім : Науково-фантастична повість / Ю.К. Смолич. – Харків; Одеса : Дитвидав, 1934

Трублаїні М.П. Глибинний шлях : Роман / М.П. Трублаїні. – Харків : Харків. книж.-газет. вид-во, 1948.

Альорж А. Небо проти землі : [фантастика] / Анрі Альорж : Держвидав України, 1929.

Велз Г.Д. Машина часу / Г.Д. Велз. – Одеса, 1929.

Уеллс Г.Д. Війна світів / Г.Д. Уеллс. – 2-е вид. – Харків, 1929.

Верн Ж. Подорож до центру Землі / Ж. Верн. – Харків, 1928.

Верн Ж. Подорож на місяць / Ж. Верн. – Харків, 1928.

Верн Ж. Витівка доктора Окса / Ж. Верн. – Харків; Київ, 1924.

Верн Ж. Від Землі до Місяця / Ж. Верн. – Харків-Одеса, 1935.

Келлерман Б. Тунель / пеp. Доpа Сімовичева – Коломія ; Ляйпціг : Укp. Hакладня, 1922

Свіфт Д. Подорож Гуллівера до краю великанів. – Львів : [Виданє Руского Т-ва Пед.];, 1906.

Тудуз Жорж Людина, що збудила вулкани. / Тудуз Жорж, 1929

Микола О. Ковальчук.

Беларускамоўная. Із розных крыніц.

1.Адамчык Вячаслаў — Падарожжа на Буцафале. 1991

1а. Астапенка Змітрок — Вызваленне сіл. "Маладняк" №.../1932.

1б. Ануфрыеў Г. — Водбліскі (апав.)Маладосць.2010. Навагодняя казка. "Касмічная кніга ў творах беларускіх пісьменнікаў".Мн. ЛіМ.2010.

2.Бядуля Змітрок — Абразок. Панас на небе. Сон Анупрэя.

3.Вераніцын Канстанцін — Тарас на Парнасе. Два д"яблы.

4.Гамолка Мікола — Бітва ў космасе.1963( п"еса ). Па просьбе дырэкцыі рэспубліканскага тэатра юнага гледача Мікола Гамолка напісаў п’есу “Бітва ў космасе”, якая была пастаўлена на сцэне ў 1963 годзе.

4а. Гарэцкі Максім. "Фантазія". 1921. газэта «Беларускія ведамасці» 24 кастрычніка 1921 года.

5.Грыніч Сташка — Разгар ліпацвету.2003.Белая дама з Лепеля.Сем дзён па Кюўе.Тост за Саргасава мора.Проста атэіст.Маладосць№9/06.

6.Грачанікаў Анатоль — Дабранскі кірмаш.Празарэнне.Аварыя.(вершы). Блукаючая камета (прытча) — зб.Начная змена1975.

Палескі трохкутнік (паэма).Першы ўзыход сонца (верш -прытча) — зб.Палессе1983.

Чорны замак (легенда).Жывая вада.Трэці сон (казкі). — зб.Зорны палёт1988.

Казка пра Івана-ганчара і пачвару-цара1980. Валерка і лятаючая талерка1983.

6а. Драздовіч Язэп.....

7.Казько Віктар — Хроніка дзетдомаўскага сада1986. Выратуй і памілуй нас, чорны бусел1991 — з элемент. фант.

Но Пасаран1990.Нахаў, ці Сучасная падарожная казка1990.Прахожы1995.Да сустрэчы1997.Бунт незапатрабаванага праху2000.

8.Караткевіч Ўладзімір — Легенда аб бедным д"ябле і аб адвакатах Сатаны — Нявыдадзенае1995.Трагедыі не знікнуць пры Камуне. Балада аб арганаўтах. Дэман — вершы. Перадгісторыя ( аповесць, Нёман №№1-3 /2010 ).

Фантастическое в творчестве Короткевича:

http://fantlab.ru/autor7766

Не будучи писателем-фантастом, Короткевич оказал большое влияние на творчество белорусских писателей этого жанра, таких как Сергей Булыга, Ника Ракитина и многих других. В его произведениях широко используются народные легенды и предания; героика, романтика и приключения — существенная составляющая большинства его книг. Мистический характер носят повесть «Ладья отчаяния» и «Легенда аб бедным д'ябле і аб адвакатах Сатаны», написанная как роман-сценарий. Элементы мистики содержатся в романах «Христос приземлился в Городне» и «Чёрный замок Ольшанский». Особо следует упомянуть повесть «Дикая охота короля Стаха» — вероятно, лучшее из произведений, написанных в жанре готики в советские времена. Это блестящая модернизированная стилизация под Анну Радклифф, где пробирающие до костей якобы мистические ужасы оказываются на самом деле порождением вполне человеческой подлости и злобы.

9.Кавалёв Сяргей — Падарожжа з Драўляным Рыцарам (п"еса) 1989.Звар"яцелы Альберт (п"еса) 1991 http://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8F...

10.Лойка Алег — Францыск Скарына,альбо Сонца маладзіковае1990.

10а.Мартыненка Вітаўт....

11.Місько Павел — Самыя кароткія ночы2000.

12.Матукоўскі Мікола — Калізей1987. Зомбі,альбо Мудрамер-два1998.

12б.Міцкевіч Адам — Гісторыя будучыні //утерянная фантастическая повесть о Литве 2000 года//Ігар Бабкоў: Напрыклад, у яго ёсць фантастычны няскончаны твор “Гісторыя будучыні”, дзе ён прадказвае не толькі тое, што адбываецца з Беларуссю, а ўвогуле гэта – гісторыя Еўропы! Гэты тэкст – страшны. І самае цікавае, што шмат што з апісанага там спраўдзілася…

https://news.tut.by/culture/260123.html

12а.Падбярэзскі Дзьмітрый — Застаецца рэчку пераехаць...

13.Петрашкевіч Алесь — Напісанае застаецца (паралельны раман)да 2000.Скрадзены крыж — Наша слова16.08.06.

14.Рублеўская Людміла — Дзеці Гамункулуса2000.Сэрца мармуровага анёла:2001(Пярсцёнак апошняга імператара.02.Старасвецкія міфы горада Б.02.Шляхецкія апавяданні. Дыярыуш пані.Жаніх панны Данусі.Жалезная кнопка.ПФ.Мн.МЛ.2003.

Пярсцёнак апошняга імператара:Золата забытых магіл.Дабрадзейныя.Скрыня Пандоры.Суч.бел.дэт.Мн.Мл.2005.

Карона на дне віра,альбо Казкі з хутара Юстыны:Чароўныя астрагалы,альбо Пярэсна еўрапейская.Крылаты гусар і прывід,альбо Белакапытнік гібрыдны.Вяселле ведзьмака,альбо Чарнакорань пурпуровы...Мн.ЛіМ.2008. Ночы на Плябанскіх Млынах(?)07.Забіць нягодніка,альбо Гульня ў Альбарутэнію(?)07.Сутарэнні Ромула.(?).10.

Ёсць адмысловая старонка; таксама, як ў Гігевіча ды Астапенкі:

https://sites.google.com/site/locmanfanta...

https://sites.google.com/site/locmanfanta...

https://sites.google.com/site/locmanfanta...

15.Равінскі Вікенцій — "Энеіда" навыварат.

15а. Саладоўнікаў, Дайнэка http://www.lim.by/limbyfiles/lim/lim7-201...

16.Сіпаков Янка — Тыя, што ідуць93. Блукання па іншасвеце94. Падары нам дрэва, Зубрэвіцкая сага

17. Сом Лера — Аўтар цыклу фантастычных апавяданняў «Некалькі гісторый з жыцця Руніты Магі» (1993), аповесці «Суполка Вогнішча» (2001)

18.Чарот Міхась — Чырвонакрылы вяшчун.(Паэма-фантазія).Мн.1927.

19.Цвятков Ўладзімір — Ўсё наадварот.Планета Гэя.Прыгоды Артура Гора.Дзе жылі бурсонікі.Адваротны бок свету.Зямля.3000год.Не ўсім сняцца сны.Маладосць№9/06.

20.Цыпіс Навум — Хлопчык з планеты Аэла1975(аповесць); фант.апвяданні...часткова ў кнізе Старые дороги.Мн.МЛ.1984 ( http://fantlab.ru/edition44465 )

21.Якімовіч Аляксей — Чарадзейныя суніцы.Хітрыкі Бабы-Ягі.Выпрабаванне, альбо Баба-Яга на ўроку заалогіі.

22.Зарыцкі Аляксей — Вяртанне на Зямлю ( паэма ) 1964 — 1968 у т.1. Мн. МЛ. 1994.

Доп. инф

http://fantlab.ru/blogarticle31645

http://lit-bel.org/assets/files/litbiel_2...

. http://www.kamunikat.org/Rubleuskaja_Ludm...

http://pavluhin-kiber.narod.ru/tb_pfm.htm

http://fantasy.open.by/1999102001.html

http://oz.by/books/topics1403614.html

http://fantastyka-by.livejournal.com/310....

http://fantastyka-by.livejournal.com/

http://vkontakte.ru/club15870326

http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_7...

http://de-brill.livejournal.com/137191.html

http://bluctil.livejournal.com/1441.html#...

http://old7days.belta.by/7days_plus.nsf/A...

http://baylanto.livejournal.com/102463.ht...

http://fantlab.ru/autor4066

http://webcache.googleusercontent.com/sea...

http://fantlab.ru/user33996/blog

http://www.fantastika3000.ru/taxonomy/ter...

http://3force.info/belorusskaya_kuljtura/...

http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B8...

http://fantlab.ru/blogarticle20805

http://fantlab.ru/user20447/blog

http://fantlab.ru/blogarticle20636

http://fantlab.ru/blogarticle16289

http://www.facebook.com/groups/4727540061...

http://fantlab.ru/user20447/blogpage9

http://www.litkritika.by/categories/liter...

http://www.litkritika.by/categories/pisat...

https://be-x-old.wikipedia.org/wiki/%D0%A...

http://www.vsu.by/index.php/ru/component/...

http://solilit.narod.ru/kogut.html

Из энциклопедии "Літаратура і Мастацтва".1987.т.5.Фантастыка.

дзіцячая літ.

1.Агняцвет Э. — Чараўнік ляціць на Месяц.

2.Вольскі В — .Цудоўная дудка. Дзед і Жораў.

3.Дубоўка Ў. — Дзівосныя прыгоды. Жоўтая акацыя. Ганна Алелька. Штурмуйце будучыні аванпосты. І пурпуровых ветразяў...Народныя апавяданне. Кругі.

5.Лужанін М. — Хто робыць пагоду? Ведрыца. На новых прасторах.

6.Танк М. — Быліна пра касмічнае падарожжа Мураша Бадзіні.1979.

7.Баравікова Р. — Рамантычнае падарожжа на той свет.1994.п"еса. Пятля часу.1995.п"еса.

8.Дудзюк З. — Канікулы на астэроідзе.1994.п"еса.

9.Бачыла А. — Петя Сонцаў.1981

10.Радкевіч Я. — Пешшу праз Галактыку.1984.

11.Граховский С. Вася Веселкин летит на Луну. [Стихн. Для дошкольного возраста. Перевод с белорус. В. Тараса. Илл.: А. Волков. Минск, «Беларусь», 1965]. 15с. с илл. 27 см. 100.000 экз. 16 к.

Фант.элементы, рамантызм, сымвалізм, "нячысцікі"

1.Лукаш К. (Вашына К.П.) — Зоры вам вядомага горада. Тахвілін швагер. Нядоля Заблоцкіх. Пустадомкі.

2.Дунін — Марцінкевіч В. — Купала. Травіца брат — сястрыца.

3.Багушэвіч Ф. — Не ўсім адна смерць. Хцівец і скарб на святога Яна...

4.Купала Я. — У купальскую ноч. Адвечная песня. Сон на кургане. Зімою1906.Бай.

5.Колас Я. — Пад Новы год. Рыну. Няшчасная маці. Матчына прычытанне. Палеская легенда. Сымон-музыка. Донял (Казкі жыцця)     http://lib.rus.ec/a/6037    

6.Багдановіч М. — Страцім-лебедзь. У зачараваным царстве. Музыка.

7.Каганец К. — Наваседскае замчышча.

8.Чарот М. — Басыя на вогнішчы. На Купалле.

9.Ядвігін Ш. — Чортава ласка

10.Танк М. — Іван-да-Мар"я. Сцікс. Сказ пра Вяля.

11.Куляшоў А. — Кветка. Маці. Млын. Зямля. Шчасця. Балада пра вока.

12.Буйло К. — Дзень сканаў за гарой.

13.Гурыновіч А. — Месца нячыстае.

14.Сіпакоў Я.- Вадзянік.

15.Міровіч Е.- Машэка. Кастусь Каліноўскі. Каваль — ваявода.

16.Іпатава В. — Прадыслава.

17.Ялугін Э. — Мсціслаўцаў посах.

18.Рыпінскі А. — Нячысцік.

Также напечатал белорусскую балладу «Нечистик» (белор. «Нячысцік»); «Nieczyści, ballada białoruska» (Познань, 1853).

В 1859 году А. Ф. Рыпинский возвратился на родину. Работал над историей белорусской литературы.

В архиве Рыпинского сохранялся ранний список поэмы «Тарас на Парнасе» с указанием авторства Константина Вереницына, а также ряд других редких текстов (в том числе другая поэма Вереницына «Два дьявола»).

*********

Пасляваенны перыяд у творчай біяграфіі пісьменніка адзначаны стварэннем новых жанравых формаў — навукова-фантастычнай і аўтабіяграфічнай аповесцей.

   «Фантамабіль прафесара Цылякоўскага» (1954) — гэта, можна лічыць, трэці «заход» аўтара ў асваенні жанру навуковай фантастыкі: подступамі да яго з'явіліся фантастычная казка «Вандраванне па зорках» (1927) з цыкла «Піянерскія казкі», а затым — «Аповесць будучых дзён» (1932) — у жанры сацыяльнай утопіі.

   У аснову сюжэта аповесці «Фантамабіль прафесара Цылякоўскага» Я. Маўр паклаў арыгінальную фантастычную ідэю тэхнічнага плана — аб магчымасці выкарыстання энергіі чалавечай думкі: на крылах дзіцячай фантазіі (бо сіла яе значна большая, чым фантазіі дарослых), на яе энергіі адпраўляюцца ўнукі прафесара Цылякоўскага Светазар і Святлана ў далёкае падарожжа — спачатку ў Амерыку, потым на Месяц і Марс.

   У гэтай аповеці цяжкасці навукова-фантастычнага жанру пераадольваюцца больш паспяхова ў параўнанні з творамі папярэдняга перыяду: смялейшым стаў палёт фантазіі, больш арганічна стыкуюцца рэальнае і фантастычнае, у большай ступені адчуваецца апора на традыцыі папярэднікаў, перш за ўсё К. Цыялкоўскага як аўтара астранамічных аповесцей, А. Талстога, У. Обручава, а таксама прадстаўнікоў сусветнай класічнай фантастыкі — Ж. Верна, Г. Уэлса (у тэксце аповесці ёсць прамыя спасылкі на гэтых аўтараў).

   Я. Маўр пісаў пра палёт на Марс, калі жыла яшчэ надзея знайсці там разумнае жыццё, што яго героі пабывалі на Месяцы яшчэ да таго, як аўтаматычная міжпланетная станцыя «Луна-2» пакінула свой вымпел на гэтай планеце. Беларускі пісьменнік выступае як празарліўца, як прадказальнік (услед за Цыялкоўскім) эры касмічных палётаў. Але Я. Маўра цікавіць не столькі навуковая ідэя сама па сабе (хоць ён выкарыстоўвае вялікі пазнавальны матэрыял), колькі маральна-этычны і гуманістычны яе аспект, праблема чалавечых ўзаемаадносін, будучых кантактаў пры сусрэчы розных цывілізацый. Аднак аповесці прыкметна шкодзілі ідэалагічная зададзенасць вобразаў (асабліва дзяцей) і тая атмасфера «халоднай вайны», якая пануе ў творы: увесь раздзел пра наведванне дзецьмі Амерыкі напісаны адналінейна, у фельетонна-памфлетным плане.

http://belsoch.org/-pg=biograph&bio=1...

У канцы 20-х гадоў Янка Маўр «вяртаецца» з падарожжаў у далёкія краіны. Выкарыстаўшы традыцыйную ў літаратуры «рабінаанаду», ён цікава расказаў аб прыродных багаццях нашага беларускага Палесся. Яго аповесць «Палескія рабінзоны» ўжо даўыо пастаўлена юнымі чытачамі побач з самым першым «Рабінзонам», сгвораным Даніэлем Дэфо. Яна вучыць быць смелымі, упарта дамагацца мэты, адольваць усе цяжкасці. Нездарма ж у партызанскіх атрадах на Палессі одной з папулярных кніг былі «Палескія рабінзоны». Ды і сам аўтар лічыў гэту аповесць лепшай сваёй кнігай.

Уладаючы зайэдроснай творчай фантазіяй, Янка Маўр зрабіў досыць цікавую спробу зазірнуць у будучыню. Новую сваю кнігу ён так і назваў «Аповесць будучых дзён». На конкурсе на лепшы твор для дзяцей у 1930 годзе яна атрымала першую прэмік».

Складаецца аповесць э двух вельмі кантрасных частак. Першая з іх прысвечана жыццю працоўных Заходняй Беларусі пад панскім прыгнётам. Яна падаецца ў чыста рэалістычным плане. Другая частка — мастацкі вобраз светлай будучыні Савецкай Беларусі. Мары аб такой будучыні нарадзіліся ў пісьменніка ў пачатку перабудовы ссльскай гаспадаркі на новы, калгасны лад.

Не Усе, вядома, прадбачыў пісьменнік з дакладнасцю ў будучых днях пры сацыялістычным ладзе жыцця. Само жыццё потым зрабіла і робіць пэўныя папраўкі ў яго прадбачанні. А шмат што з таго, аб чым расказаў Янка Маўр у 1930 годзе, стала або становіцца зараз явай у нашых перадавых калгасах і саўгасах. Амаль не поўная замена ручной працы машынамі ўжо нікога з нас не дзівіць, як ае дзівіць апісаная лекцыя па тэлебачанні, пра якое тады яшчэ ніхто і не чуў. Гэта была ў той час толькі прыгожая мара, фантазія.

Магчыма, пазней аўтар эрабіў бы некаторую пераацэнку другой частка аповесці, сёе-тое паправіў бы і ў змесце, і ў мове, што ён рабіў з першымі творамі пры іх перавыдакні. На жаль, «Аповесць будучых дзён» не перавыдавалася, засталася ў першай аўтарскай рэдакцыі.

http://yankamavr.ru/articles/2-page-9.htm

Шамякiна, М.

  Люстэрка беларускай фантастыкi / М. Шамякiна // Лiтаратура i мастацтва. — 2007. — N 46. — С. 7

Аммон, М. У.

  Беларуская фантастыка ў кантэсце сусветнай літаратурнай традыцыі: гістарычны аспект [Текст] / М. У. Аммон // Известия Гомельского государственного университета имени Ф. Скорины. — 2013. — N 1. — С. 71-74 . — ISSN 1609-9672

Зенава, Г.

  Фантастычны жанр у сучаснай беларускай прозе / Г. Зенава ; Анатоль Верабей // Роднае слова. — 2006. — N 7. — С. 21-24

Грынiч, С.

  Белая дама з Лепеля ; Сем дзён на Кюуе ; Тост за Саргасава мора ; Проста атэiст : апавяданнi / Сташка Грынiч // Маладосць. — 2006. — N 9. — С. 45-60. — ; Сем дзён на Кюуе. — ; Тост за Саргасава мора. — ; Проста атэiст

Мiнскевiч, С.

  Падарожжа праз ... : апавяданне / Серж Мiнскевiч // Маладосць. — 2006. — N 9. — С. 64-70

Цвяткоу, У.

  Не усiм сняцца сны : фантастычная аповесць / Уладзiмiр Цвяткоу // Маладосць. — 2006. — N 9. — С. 71-118

Шамякiна, М.

  Рука Славы ; Кроу кратоу ; Агнi святога Эльма : апавяданнi / Марыя Шамякiна // Маладосць. — 2007. — N 3. — С. 14-25. — ; Кроу кратоу. — ; Агнi святога Эльма

Бычкоускi, А.

  Анамалiя : аповесць / Алесь Бычноускi // Маладосць. — 2007. — N 3. — С. 26-53

Саладоўнікаў, Станіслаў.

  "Следства працягваецца..." / Станіслаў Саладоўнікаў ; пер. з рус. М. Міхайлава // Полымя. — 2007. — N 10. — С. 122-137

Южык, М.

  Горад, якi яны засялiлi : фантастычная аповесць / Мiхась Южык // Маладосць. — 2007. — N 10. — С. 22-57

Паулухiн, А.

  Не кларк ; Варыянтнае бюро ; Томас Мор ; Як вы : апавяданнi / Андрэй Паулухiн // Маладосць. — 2007. — N 10. — С. 58-67. — ; Варыянтнае бюро. — ; Томас Мор. — ; Як вы

Ануфриев, Г.

  Рожденная мечтой : отечественная фантастика пережила свои "вискули" / Геннадий Ануфриев // Беларуская думка. — 2009. — N 3. — С. 110-114

Доп.точки доступа:

Армфельдт, (профессор Белорусской академии наук) \б. К.\; Никольский, \в.\; Мавр,, Янка \я.\; Янка, Мавр; Федоров, \и. М.\; Шитик, \в.\

Белаяр, С.

  Фатальная памылка : фантастычнае апавяданне / Сяргей Белаяр // Маладосць. — 2009. — N 10. — С. 6-13

Клiмянкоу, I.

  Паядынак : (фантазiя на шахматную тэму) : аповесць / Iван Клiмянкоу // Маладосць. — 2010. — N 4. — С. 8-38

Ануфрыеу, Г.

  Водблiскi : фантастычнае апавяданне / Генадзь Ануфрыеу // Маладосць. — 2010. — N 4. — С. 41-44

Белаяр, С.

  Жалезны воук : фантастычнае апавяданне / Сяргей Белаяр // Маладосць. — 2010. — N 4. — С. 44-52

Ауласенка, Г.

  Вася Лайдачкiн i iншапланецянiн : апавяданне / Генадзь Ауласенка // Маладосць. — 2010. — N 4. — С. 54-55

Солодовников, Станислав.

  Человек и мир : размышляя о белорусской фантастике / Станислав Солодовников // Неман. — 2010. — N 11. — С. 213-217

http://irbis.brsu.by/cgi-bin/irbis64r_12/...

У гэта_пятнічным "ЛіМе" 20.9. 10 г. артыкул Марыны Аммон "Чалавек у анатамічным зрэзе, альбо Спецыфіка сучаснай беларускай дыстопіі".

http://news.21.by/2007/08/01/91198.html

3. Зенава Г.М. Фантастыка ў беларускiх апавяданнях 80 – 90-х гг. // Весн. Бел. дзярж. ун-та, 1999, № 2. – С. 14 – 17.

4. Воранава Г. У краiне антыутопii // Полымя, 2001, № Х. – С. 267 – 311.

5. Мiнскевiч С. Па слядах яе вялiкасцi фантастыкi // Маладосць, 2005, № 3. – С. 115 – 118.

6. Смирнов А.Ю. Антиутопия в белорусской литературе (к постановке проблемы) // Куляшоўскiя чытаннi: (матэр. Мiжнарод. навук. канф.). – Магiлеў, 2007. – С. 52 – 54.

7. Саладоўнiкаў С. Поплеч з мараю // Маладосць, 1979, № 6. С. 157 – 163.

8. Паўлiхiн А. Цi iснуе беларуская фантастыка? // Маладосць, 2004, № 5. – С. 142 – 143.

****

http://c0ezh035.caspio.com/dp.asp?AppKey=...

бел | eng | рус

Аўтары / Authors / Авторы | Артыкулы / Articles / Статьи | NewsBy

Абгаварыць: Facebook | Fantlab.ru | Livejournal

Аўтар/Автор Назва/Название Аннотация Дата публикацииDescending Крыніца/Источник

Papyrus (Александр Михайлович)

О белорусской фантастике: первый... первая... впервые...

Обзор новинок (в частности, Виталий Радченко «Авессалом. Начало», Аляксей Шеін «Сем камянёў», Андрэй Лазар «Таварыства кнігалюбаў»)

Красавік 2016 Source View Details View Details

Васільева Алена

Як Baggins стаў Торбінсам

інтэрв'ю з перакладчыкам Толкіна, (перакладчык — Зьміцер Магілёўцаў)

Кастрычнік 2015 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Виктор Мартинович «Мова»

Рецензія/отзыв на роман

Студзень 2015 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Белорусская фантастика. Обзор четвёртый: Белорусская русскоязычная фантастика. Издано в Беларуси

Обзор авторов, которые публікауются в беларусских издательствах.

Кастрычнік 2014 Source View Details View Details

Грушэцкі Алег

Скрозь часы да далёкіх зорак

Кароткі агляд гісторыі беларускай фантастыкі

Кастрычнік 2014 Source View Details View Details

Антон Кашлікаў і Danila Berencef

Марціновіч: вялікае інтэрв’ю

інтэрв’ю з Марціновічам

Верасень 2014 Source View Details View Details

Шаўлякова Ірына Леанідаўна

Фантастыка як суровая рэальнасць

Агляд красавіцкага нумару "Маладосці", апавяданні К. Мядзведзевай, Ул. Гурыновіч, Д. Жугжды, С. Белаяра, Л. Юрагі, А. Беланожкі, М. Латышкевіч, Н. Канстанцінавай, А. Бязлепкінай, В. Лупасіна

Май 2014 Source View Details View Details

Рублеўская Людміла

Умирает ли художественный жанр научной фантастики?

Беседа Светланы Денисовой, Алены Белоножко, Людмилы Рублевской

Красавік 2014 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Фэнтези — это Толкиен. Зарубежная фэнтези на белорусском языке

Переводы фэнтези на беларусский.

Жнівень 2013 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Наберётся ли больше дюжины? Зарубежная научная фантастика на белорусском языке

Переводы зарубежной НФ на беларусский.

Ліпень 2013 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Белорусская фантастика. Обзор третий: Белорусская русскоязычная фантастика. Новые имена

Обзор белорусских русскоязычных писателей-фантастов 1999-2013. Учтены имеющие на своём счету хотя бы одну изданную книгу, относящуюся к научной фантастике или к фэнтези – роман или сборник рассказов.

Чэрвень 2013 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Обзор новинок белорусской фантастики за 2012 год

Обзор беларусскоязычных и русскоязычных новинок фантастики за 2012 год. Журнальные публикации, участие в сборниках и антологиях не учитывается.

Студзень 2013 Source View Details View Details

Латышкевіч Маргарыта

Персанажны код хранатопу сучаснага беларускага фэнтазі (на матэрыяле зборніка «Люстэрка Сусвету»)

Беларускае фэнтазі, разгляд апавяданьняў С. Бычкоўскага «Нашчадкі неўраў», «Клинок волколака» C. Дразда, Н. Новаш «Ночь святого Христофора».

Лістапад 2012 Source View Details View Details

Сударава Iна

Творчасць і танкі

Размова з Анатолем Драздовым і Андрэем Мураўёвым пра раман "Непрощенные"

Чэрвень 2012 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Фантастика на белорусском: Один плюс один, или Итоги 2011 года

Обзор русскоязычных новинок фантастики за 2011 год. Журнальные публикации, участие в сборниках и антологиях не учитывается.

Чэрвень 2012 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Белорусская фантастика: Чёртова дюжина, или Итоги 2011 года

Обзор беларусскоязычных новинок фантастики за 2011 год. Журнальные публикации, участие в сборниках и антологиях не учитывается.

Чэрвень 2012 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Интервью с Евгением Дроздом

Чэрвень 2012 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Интервью с Александром Силецким и Натальей Новаш

Май 2012 Source View Details View Details

Кашара Аляксандр

Звужэнне будучыні

Агульныя разважаньня пра лёс беларускай фантастыкі. Болей пра 2004-2010 гады, ёсьць трошкі пра ранейшыя творы.

Сакавік 2012 Source View Details View Details

Силецкий Александр

Фантастика — жанр серьезный

Самоинтервью. Писатель — о своей семье, о фантастике, о Беларуси...

Студзень 2012 Source View Details View Details

Шамякина Славяна

Модификации сказочных образов в литературе фэнтези

На примере произведений А. Сапковского, М. Успенского, О. Громыко («О бедном Кощее замолвите слово», «Кому в Навьем царстве жить хорошо»), Г. Л. Олди, А. Белянина

Лістапад 2011 Source View Details View Details

Сединина-Барковская Юлия

Модели взаимоотношений людей и мифологических существ в современной фантастической литературе

(на материале произведений о. Громыко и г. Л. Олди)

Лістапад 2011 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Белорусская фантастика. Обзор второй: Белорусская русскоязычная фантастика

Обзор русскоязычной фантастики, авторов Советского времени и "волны" 80-х.

Кастрычнік 2011 Source View Details View Details

Papyrus (Александр Михайлович)

Белорусская фантастика. Обзор первый: Беларуская беларускамоўная фантастыка

Обзор беларусской фантастики, опубликованной на беларусском языке. Период — от возниквноения жанра — до начала 2011го года.

Май 2011 Source View Details View Details

Тявловский Андрей

Литературные поколения: диалог или конфронтация?

Ответ одного из участников опроса, сравнение Брайдера-Чадовича «Гражданин преисподней» и Глуховского "Метро 2033"

Красавік 2011 Source View Details View Details

Кашара Аляксандр

Консервированные мечты: О современной белорусской фантастике

Обзор серии "Белорусская современная фантастика" от Харвеста (А. Силецкий, В. Куличенко, А. Соколов, А. Алешкевич, С. Цеханский, Е. Дрозд)

Студзень 2011 Предоставлена автором. View Details View Details

Лапіцкая Алеся

Сучасныя фантасты, «трапленцы» і Караткевіч

Размова А. Сілецкага, А. Драздова, А. Мураўева, У. Куліченка пра альтэрнатыўную гісторыю

Снежань 2010 Source View Details View Details

Сединина-Барковская Юлия

Образы кентавров и их функции в современной фантастической литературе

(на материале произведений О. Громыко, Г. Л. Олди, А. Валентинова)

Лістапад 2010 Source View Details View Details

Солодовников Станислав

Человек и мир

Обзор 12-томного издания белраусской фантастики от "Харвеста".

Лістапад 2010 Source View Details View Details

Голубович Н. В.

Социальная фантастика М. Булгакова и В. Гигевича

Рассмотрение повестей «Роковые яйца» и «Собачье сердце» М. Булгакова и «Корабль» и «Пабаки» В. Гигевича.

Студзень 2010 Source View Details View Details

Артамонаў Г. А.

Нацыянальныя асаблівасці развіцця сучаснай масавай літаратуры (на матэрыяле амерыканскай і беларускай прозы)

Праблемы сучаснай беларускай масавай літаратуры, у тым ліку фантастыкі, разглядаецца раман В. Станкевіча

Кастрычнік 2009 Source View Details View Details

Ануфриев Геннадий

Рожденная мечтой

Очерк истории беларусской фантастики, начало — подробнее, с 1980х штрихами.

Сакавік 2009 Source View Details View Details

Шумко В. В.

Концепция развития русской и белорусской фантастической прозы

Развитие фантастики, русской и беларусской, очень кратко — от 1820х до 2008.

Студзень 2008 Source View Details View Details

Грышкевіч Сяргей

Несуцяшальны дыягназ, альбо У пошуках страчанай радзімы (Першая частына)

Агляд творчасці Юры Станкевіча (“Апладненьне ёлупа”, “Пятая цэнтурыя, трыццаць другі катрэн”, “Лавец сьвятла поўні”)

Май 2007 Source View Details View Details

Грышкевіч Сяргей

Несуцяшальны дыягназ, альбо У пошуках страчанай радзімы (Другая частка)

Агляд творчасці Юры Станкевіча (“Сатырыкон”, “Партрэт выпускніка на фоне “адлігі”, “Эрыніі”)

Май 2007 Source View Details View Details

Мінскевіч Серж

Зорныя дарогі "Фантаста"

Агляд твораў Андрэя Паўлухіна «Хуткадзейнасць», Алесь Бычкоўскі «Муары Лідлу», Алеся Аляшкевіча «Век Вадаліва», «Даліна дзвюх поўняў»

Сакавік 2007 Source View Details View Details

Паўлухiн Андрэй

Фата моргана на мяжы тысячагоддзяў

Агляд беларускіх часопісаў фантастыцы, 1990-2004.

Лістапад 2005 Source View Details View Details

Шидловская Светлана

Мы сами создали этот тупик

Рассуждения про фантастику, в частности, про "Рождение волшебницы" Валентина Маслюкова

Верасень 2005 Source View Details View Details

Рэм Татьяна

Стоит прислушаться к прогнозам фантастов

Интервью с Владимиром Цветковым

Чэрвень 2005 Source View Details View Details

Силецкий Александр

Общипанные крылышки мечты

Рассуждения о состоянии фантастики

Студзень 2005 Была размещена на сайте Литературной газеты View Details View Details

Карлюкевич Алесь

Дзержинский затворник

О Юрии Брайдере

Снежань 2004 Source View Details View Details

Рублеўская Людміла

От шляхтича Завальни до гоблина в пальто

Краткий обзор беларусской фантастики от XIX века до начала XXI.

Лістапад 2004 Source View Details View Details

Паўлухiн Андрэй

Цi iснуе беларуская фантастыка?

Беларуская фантастыка ў 1990-2004м, коратка.

Май 2004 Source View Details View Details

Шумко В. В.

Современная белорусская фантастика

Разбор произведений Валерия Строкина ("Баловень судьбы", "Сага о голубой планете", "Я – Степан Разин") и А. Геращенко ("Тени из преисподней", Ночь быстрой луны").

Студзень 2004 Source View Details View Details

Малиновский Сергей

Майор милиции написал «Евангелие от Тимофея»

Разговор с Юрием Брайдером

Кастрычнік 2003 Source View Details View Details

Ларионов Владимир

Пессимистическая комедия

Рецензия на роман Юрия Брайдера и Николая Чадовича «Жизнь Кости Жмуркина, или гений злонравной любви».

Жнівень 2001 Source View Details View Details

Дрозд Евгений

Три волны белорусской фантастики

13 авторов, 3 волны, от Янки Мавра до 2000 года

Студзень 2000 Source View Details View Details

не известен

Хорошую историю жалко обрывать

Юрий Брайдер, Николай Чадович. Ответы на вопросы читателей

Кастрычнік 1998 Source View Details View Details

не известен

Интервью с Николаем Чадовичем (Минск)

Интервью с Николаем Чадовичем :)

Верасень 1991 Source View Details View Details

Солодовников Станислав

Обещания и надежды: О фантастике вообще и в частности: [На примере белорусской литературы]

Мысли о НФ в целом, разбор рассказов Ю. Брайдера и Н. Чадовича «Опасное лекарство», Е. Дрозда «Эффект присутствия», Б. Зеленского «Адепты адаптации», Н. Новаш «Непрочитанная тетрадь», В. Цветкова «Второе лето»

Лістапад 1984 Absent. View Details View Details

Барцевич Вадим

Должна быть!

Обзор беларусской НФ 1950-1975 (Я. Мавр, К. Крапива, В. Шитик, М. Гамолко, А. Адамович) и общие рассуждения про НФ.

Красавік 1976 Source

Какие ассоциации возникают после прочтения прозы этой писательницы?

Самые разные, но в одном сходятся читатели: она — последовательница Владимира Семёновича Короткевича.

И, в первую очередь — чувствуется стиль Чёрного замка Ольшанского и Дикой охоты короля Стаха.

Совокупность исторической фантастики с психологическим детективом, фантасмагории с параллельным романом, авантюрного и химерного...

А вот и узнаваемые персонажи Яна Барщевского.

Романтизм и тонкая лирика Янки Купалы:

Кажуць людзі: ў год раз ночкай з гуслямі дзед

З кургана, як снег белы, выходзе.

Гуслі строіць свае, струны звонка звіняць

Жменяй водзіць па іх абамлелай,

І всё нешта пяе, што жывым не паняць,

І на месяц глядзіць, як сам, белы.

Кажуць, каб хто калі зразумеў голас той,

Не зазнаў бы ніколі ўжо гора...

Можна веру тут даць, толькі слухаць душой...

Курганы шмат чаго нам гавораць.

А эта книга — в стиле Алоизы Пашкевич ( Тётки ) или же, "Алеси Беларуски"- занимательное описание растений земли белорусской ( для детей). А также, наверно, и Зоськи Верас.

Ўвогуле, Людміла — захавальніца шляхетнага духу Беларушчыны, спадкаемца яе жанчын-берагінь Алаізы Пашкевічанкі, Наталлі Арсенневай, Ларысы Геніуш, Дануты Бічэль-Загнетавай...

А произрастали всходы позднейшей оригинальной прозы из не менее самобытной поэзии.

В 1988 г. увидел свет сборник "Мы — беларусы", где наряду с классиками и просто известными поэтами прозвучало имя начинающей белорусскоязычной поэтессы Л.Р.,

выбравшей для читателей стихотворение "Беларусь".

А если раскрыть поэтический сборник "Квадра", изданный в 1990 г., который включает в себя стихи литобъединения "Узлёт", то в компании и наравне с известными поэтами разных поколений ( студентов БГУ — филфака и и журфака разных лет ) увидим третьекурсницу, будущего филолога по специальности и талантливого творца по призванию Людмилу Рублевскую.

И везде — в поэзии или прозе — у Л.Р. часто присутствуют фрагменты белорусской истории. И тем не менее, у автора узнаваемость и оригинальность.

1.Адзінка (апавяданне ) с.272 зборнік Люстэрка Сусвету: беларуская фантастыка (серыя "Млечны Шлях" ). Мн. Маст.літ.2007.

2.Чаровныя астрагалы. Крылаты гусар. Вяселле ведзьмака — з цыкла "Казкі зельніцы Юстыны". с.92 — 101 зборнік У зеніце — Антарэс: беларуская фантастыка ( серыя "Млечны Шлях"). Мн.Маст.літ.2008.

3.Наречений панни Данусі. Старосвітські міфи міста Б* (оповідання ), с.122-133, часопис "Березіль", №5-6/2011, Харків.

4.Дети Гомункулуса ( повесть ) журнал Нёман №8/2001. Мн.

5.Дзеці Гамункулуса ( аповесць ) зборнік Карона Вітаўта Вялікага ( серыя "Суч. бел. дэтэктыў" ). Мн. МЛ.2004.

6.Старасвецкія міфы горада Б* ( зборнік апавяданняў ) бібліятэчка часопіса Куфэрак Віленшчыны. Маладзечна.2001.

7.Сэрца мармуровага анёла: Пярсцёнак апошняга імператара.(аповесць).02. Сэрца мармуровага анёла (аповесць).01.апавяданні: Старасвецкія міфы горада Б*.02.Шляхецкія апавяданні. Дыярыуш пані.Жаніх панны Данусі.Жалезная кнопка.ПФ.Мн.МЛ.2003.

8.Пярсцёнак апошняга імператара: Пярсцёнак апошняга імператара (аповесць).Золата забытых магіл (паралельны раман).Дабрадзейныя (апавяданне).Скрыня Пандоры (апавяданне).Суч.бел.дэт.Мн.Мл.2005.

9.Карона на дне віра,альбо Казкі з хутара Юстыны: Чароўныя астрагалы,альбо Пярэсна еўрапейская.Крылаты гусар і прывід,альбо Белакапытнік гібрыдны.Вяселле ведзьмака,альбо Чарнакорань пурпуровы...Мн.ЛіМ.2008.

10. Ночы на Плябанскіх Млынах (аповесць) часопіс Дзеяслоў №3/2007..Мн.

11.Сутарэнні Ромула (аповесць). часопіс Дзеяслоў №4-5/2010. Мн.

12.Забіць нягодніка,альбо Гульня ў Альбарутэнію (раман).часопіс Дзеяслоў №2-3/2008. Мн.

13.Скокі смерці (раман). часопіс Дзеяслоў №18-19/2005. Мн.

14.Цені забытага карнавалу ( з цыкла "Шляхецкія апавяданні" )...

15.Янук, Рыцар Мятлушкі (п"еса).1994.

16.Орфей та Евридика. Нарцис та Ехо ( оповідання ). Українська літературна газета №3 / 10.02.2012. К.

17.Сэрца мармуровага анёла. Кніга ПЗ чытання 9 кл. "Дрэва вечнасці". (Б-ка школьніка). Мн.Мл.20005.

18. Історія про статую з підвалу дому Ваньковичів. Укр.літ.газ. 28.08.12.К.

19. Хроніка-2000. Український культурологічний альманах.

УКРАЇНА — БІЛОРУСЬ. Книга 1

№ 4 (90)

Обкладинка: тверда (7БЦ)

Обсяг: 604 ст.

Рік видання: 2012

Л. Рублевська — Гра в Альбарутенію. (уривок ). пер. О. Сандига. с.534 — 568.

20. "Авантуры Пранціша Вырвіча, шкаляра і шпега" роман. Мн: Лiтаратура і Мастацтва, 2012.

http://knihi.com/Ludmila_Rubleuskaja/Cien...

http://prastora.by/knihi/karona-vitauta-v...

Янук, Рыцар Мятлушкі

http://www.kamunikat.org/Rubleuskaja_Ludm...

http://fantlab.ru/search

http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83...

http://fantlab.ru/user20447/blog

http://fantlab.ru/user20447/blogpage9

Начало: https://fantlab.ru/blogarticle25942

http://www.mediafire.com/view/v23p97xvawa...

http://www.mediafire.com/view/tiidtnyejzk...

Астапенка Зм. Вызваленне сіл

***

Глава первая

НАЧАЛО

Лишь однажды и лишь в одном произведении он упомянул свой родной город:

«Какая-то река показалась вдали. На высоких прибрежных холмах раскинулся город. На правом берегу город был опоясан старинными зубчатыми стенами кремля с высокими башнями. Над всем городом царил огромный пятиглавый собор.

— Днепр!.. Смоленск!.. Наша первая остановка!..

Аэроплан пролетел над лесом и плавно опустился на хороший аэродром.

Позавтракали и пустились в дальнейший путь»[8].

Вот и всё упоминание — мимолетное! А ведь в городе этом он не только родился, но провел целых 30 лет своей жизни!..

Что знает о Смоленске нынешний российский читатель? Если читатель не смолянин, то немного… И прежде всего то, что Смоленск — это древний русский город.

Да и как может быть иначе, раз посреди города стоит кремль?! А летопись гласит, что уже в 863 году Аскольд и Дир, выйдя в поход из Новгорода на Царьград, предпочли Смоленск обойти стороной — многолюден был город и хорошо укреплен, варяжской дружине не по зубам. Понятно, что многолюдство и крепостные стены — дело не одного десятилетия и, значит, Смоленск куда древнее летописи…

Удивительно другое — перечисляя города «Руськой земли», летописцы аккуратно пропускали Смоленск… И если бы только Смоленск — так ведь и Великий Новгород, Псков, Суздаль, Владимир, Рязань тоже не были для летописца русскими!

Как это понять? Ответ можно отыскать в той же летописи: Смоленск — это город кривичей, славянского, но все-таки нерусского племени. Можно, конечно, не соглашаться с летописцем… Но вот такой факт: сравнительно недавно, в 30-х годах XIX века, помещик Викентий Павлович Ровинский, чье имение находилось в Духовщинском уезде Смоленской губернии, сочинил шуточную поэму на языке своих крепостных и назвал ее: «Энеида, на смоленское крестьянское наречие переложенная».

Начиналась она так:

Жыв-быв Эней, дзяцюк хупавы,

Парнюк няввошта украсив;

Хоць пан, а вдався нялукавы,

Даступен, весял, неспясив…

Сегодня эта поэма под названием «Энеида навыворот» считается классикой… белорусской литературы — «Энеiда навыварат»!

А как щедро был одарен Смоленск при рождении: встал на великой реке — Днепр, на славном торговом пути «из варяг в греки», раскинулся на семи холмах, как Москва, Киев, Константинополь, Рим и Иерусалим… Но что-то не задалось.

Бывало, что смоленские князья садились на киевский престол — если сложить все годы таких княжений, срок получится немалый — 33 года, треть столетия. И все-таки смоляне чувствовали себя чужими на Руси… А в дальнейшем и вовсе переметнулись к Литве. И вышло так, что частью Руси — уже Московской — город стал лишь в 1514 году, а окончательно еще через полтора века, в 1654-м… Одновременно с Украиной!

Сразу после первого захвата Смоленска московский князь Василий III начал ломать хребет смоленской вольнице… Впрочем, без жестокости — самым знатным смоленским боярам предложили поместья в Москве, а их родовые поместья в Смоленске заняли бояре московские. За самыми знатными в московские Палестины отправились знатные просто, за ними те, что поплоше… Потом получили новые назначения духовные пастыри… В результате к XVIII веку смоленская элита была полностью очищена от местных уроженцев.

Российская власть решала политическую проблему — уберегала себя не только от опасности сепаратизма, но и от возможности появления такового в грядущем. Но нельзя решить одну проблему, не создавая других.

Такой другой проблемой стала русская провинция. И то, что сегодня называют «московским пылесосом» — выкачивание из провинции в столицу всего лучшего и талантливейшего, было приведено в действие именно тогда, в царствование Василия III. Рюриковичей сменили Романовы, Романовых — узурпаторы, а провинция так и не сумела подняться… В нынешнее время ситуацию удобно наблюдать с помощью экономических показателей: 85 процентов всех денежных потоков впадают в Москву, Петербургу досталось только пять процентов — ничтожно мало (по сравнению с Москвой), но все-таки половина всех денег, приходящихся на остальную Россию.

Механизм, запущенный 600 лет назад, уже не нуждается в государственной поддержке: и ныне человека со способностями и амбициями в один прекрасный день настигает озарение — в родной провинции шансов достичь чего-то стоящего у него нет. И тогда он бросает все и устремляется в столицу. Покинутая родина со временем превращается в красивую сказку, куда не возвращаются.

В конце XIX и в начале XX века Смоленск никто не назвал бы многолюдным — население 50 тысяч, да к тому же 10 тысяч из них — офицерские и нижние чины местного гарнизона (не выветрилась, значит, память о смоленских сепаратистах…). Выходят две газеты: одна казенная— «Смоленские губернские ведомости», раз в неделю, вторая — «Смоленский вестник», ежедневная. Театра собственного нет, летом прибывают сборные труппы гастролеров… Иногда на площади перед Молоховскими воротами разбивает свой шатер заезжий цирк…

В таком городе 16 марта (4 марта по старому стилю) 1884 года у священника, настоятеля Одигитриевской церкви Романа Петровича Беляева и его супруги Натальи Федоровны родился сын. Согласно семейному преданию, принимали младенца доктор Бриллиант и повитуха Клюква. Новорожденный был столь молчалив, что врач и акушерка решили поначалу: мальчик — немой, и предрекли ему будущую судьбу — самую никудышную. Через неделю младенца крестили и — по настоянию матери — нарекли Александром.

Саша не был единственным ребенком в семье — старшего брата звали Василий, а потом родилась и младшая сестра — Нина.

На четвертом году жизни Саша переехал в новый дом на той же Большой Одигитриевской улице[9]. А за домом, как рассказывали очевидцы, располагался «весьма живописный сад, спускавшийся по крутому склону в вершину оврага, идущего далеко к собору и по пути образующего улицу Козловская гора». Ну разве не раздолье для детских игр! Особенно для мальчишки, прозванного матерью Царевич-Непоседа.

Впрочем, о детстве Беляева мы знаем немного, да и то из его собственных рассказов…

Бар-Селла З. Александр Беляев

***

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B...

http://smolensk.library67.ru/literaturnay...

Айзек Азимов — известный всему миру американский ученый и писатель-фантаст. Родился 2 января 1920 года в местечке Петровичи (ныне Шумячский район) в еврейской семье. До революции 1917 г. Петровичи, находившиеся на границе Смоленской и Могилевской областей, относились сначала к территории России, затем — Белоруссии. После революции местечко вновь было возвращено в Смоленскую область, и Азимов родился уже в России.

***

С. Соболев:

"Открываем мир, вселенную и книги Азимова" Сборник материалов V Азимовских чтений

Смоленская область, п. Шумятичи, 2017

"Открываем мир, вселенную и книги Азимова" Сборник материалов IV Азимовских чтений

Смоленская область, п. Шумятичи, 2017

Обложки у них к сожалению одинаковые, без номеров.

А вот тут можно посмотреть полные сканы книжек, кои любезно предоставил Михаил Шавшин.

https://yadi.sk/mail?hash=uRUaRgPggRYUL33...

https://yadi.sk/mail?hash=EdCq0HJALOHdawE...

IV Азимовские чтения. Сборник материалов.zip (132937069)

V Азимовские чтения. Сборник материалов.zip (128852445)

97 ГОД СА ДНЯ НАРАДЖЭНЬНЯ ЗЬМІТРАКА АСТАПЕНКІ-

ПАЭТА БЕЛАРУСКАЙ СМАЛЕНШЧЫНЫ

Беларуская Смаленшчына багатая на выбітных кампазытараў, мастакоў, літаратараў, якія нарадзіліся на бедных, але ўрадлівых на постаці абшарах. Прыкра, але большасьць сыноў і дачок Паўднёва-Заходняй Смаленшчыны не прызнавалі сябе беларусамі, не аддавалі сваіх сілаў Маці-Беларусі, не сілкавалі сваімі талентамі яе нутро. Ураджэнцы гэтай зямлі ўзбагачалі сваімі ведамі і здольнасьцямі пераважна каляніяльную культуру, якая дамінавала на той час далёка на захад ад Хіславіч і Краснага, высмоктваючы ўсё самае лепшае са сваіх “ускраін”.

Але былі й тыя смалякі, якія адчулі нутраны заклік, знайшлі ў сабе сілы голасна абвясьць на ўсе бакі пра сваю беларускасьць.

Пад нябеснай сіньню глыбокаю

У жытнёвых шнурох ля ракі

Засінелісь мяжой сінявокія

У блакітных палёх васількі.

Расьсьцілалася вокал жытнёвая

Залацістая сьпелая гладзь,

Перапёлка ў ночку ліпнёвую

Адбівала ў жытох: “падзі спаць”...

І плыла навакол задуменная,

Сьветлазорная ціхая ноч.

Межань песьні насіў сьветлазвонныя

Над лугамі ў сівых туманох.

Колькі казак і песень тых марылась,

Нават нельга і ўспомніць усіх!..

Раньнем сонейка росы крышталіла,

Углядадася ў нівы, аўсы.

Нікла цемра пад сонцам праменьнямі,

Расплываўся туман ля ракі.

І сьмяяліся зноў па-вясеньняму

У жытнёвых палёх васількі.

Так замілавана пісаў ў 1927 годзе пра родную Смаленшчыну чалавек, жыцьцё якога абавязкова стане калісь сюжэтам рамана, зьмест якога мусіць быць колькі прыгодніцкім, столькі і трагічным.

Зьміцер Астапенка – гэта, бадай, адна з самых загадкавых постацяў беларускай літаратуры. Ён нарадзіўся 23 лістапада 1910 г. у сям'і настаўнікаў у Калесніках – маленькай вёсачцы, што знаходзіцца ў Хіславіцкім раёне Смаленскай вобласці. Ураджэнец Беларускай Смаленшчыны, ён яшчэ ў дзяцінстве пераехаў на радзіму свайго бацькі Емельяна. Роўна праз 15 год пасьля пераезду Зьмітрака ў Сяргееўку Шумяцкага раёна, там пабачыў сьвет яшчэ адзін пісьменьнік і вядомы смаленскі краязнаўца – Міхаіл Лубягаў, аўтар кнігі “Пад Ельняй ў сорак першым”, што робіць маленькую смаленскую вёсачку дастаткова знакавым мейсцам на мапе Смаленскага краю.

У 1929 годзе Астапенка скончыў Мсьціслаўскі пэдагагічны тэхнікум, вучоба ў якім сталася для яго пачаткам творчай кар’еры, бо менавіта тут зьявілася літаратурная група «мсьціслаўцаў» — Астапенкі, Таўбіна, Куляшова. Зьмітрок, у час вучобы ў пэдтэхнікуме, жывучы з Аркадзем Куляшовым і Юліем Таўбіным «камунай», выдаў свае першыя вершы (1926 г.), камэтай уварваўшыся ў беларускую літаратуру. Пасьля Мсьціслава быў Менск, вучоба на літаратурным факультэце Менскага пэдагагічнага інстытута, праца ў рэдакцыях рэспубліканскіх газэтаў і часопісаў. У 1931-32 гг. выходзяць кнігі вершаў Зьмітрака «На ўсход сонца: Першая кніжка вершаў», «Краіне», «Абураныя», якімі ён робіць сабе імя маладога, падаючага надзеі паэта. А далей быў першы ў беларускай літаратуры фантастычны раман “Вызваленьне сілаў”, першы арышт, праца ў Нікалаеве і Маскве, другі арышт, Сібляг, сьмерць харобрых у гарах Славаччыны і ўваскрашэньне ў Маскве ў 1949-м.

Ці загінуў тады паэт, ці памёр пазьней, мы наўрад ці калісь даведаемся. Хоць тое і не вельмі прынцыпова, бо Астапенка пасьпеў такі зрабіць галоўнае ў сваім жыцьці – паслужыць сваімі нізкамі палымяных словаў на карысьць зямлі сваіх продкаў – яго Смаленшчыне.

Ян СКРЫГАН

РЭКВІЕМ

Змітрок Астапенка кватараваў у Завакзаллі непадалёк ад мяне. Аднаго разу, калі я зайшоў да яго, ён папытаўся:

— Што табе гаворыць такая назва: «Запалім люлькі»? Некалкі хвілін я падумаў. Я заўсёды любіў чужыя добрыя назвы, гэтая бясспрэчна падабалася мне. У ёй быў малюнак. Мне ўяўляўся адзінокі пакой, вечар, і за маўклівым сталом, не запальваючы святла, сядзяць даўнія сябры. Можа, пасля вялікіх дарог і доўгіх разлук яны сабраліся, каб усё дарагое кожнаму ўспомніць. Мужчынскія ўспаміны, якія праз усе выпрабаванні лёсу праносяць суровую вернасць. I ў тых успамінах абавязкова будзе вобраз жанчыны... Я так і сказаў: вельмі добрая назва.

— На вершы ці на прозу?

— На вершы. А можа, нават і на прозу. На такі суровы марскі раман.

Астапенка хадзіў па пакоі, мне здавалася, нават не вельмі мяне слухаючы. Высокі, сухатвары, узрушаны нейкаю неспакойнаю думкаю.

—Трохі ўгадаў,—сказаўён. — Пакуль што гэта нізка вершаў, але так я збіраюся назваць усю кнігу. Новую, вядома. Толькі яшчэ не ведаю, куды яна мяне завядзе... Мора, пра якое ты гаворыш, таксама мяне спакушае, якраз мне і трэба мужныя, суровыя людзі.

Невядома, па якой сувязі Астапенка раптам успомніў, як быў на граніцы з Польшчаю. Сваю «Ноч на станцыі Негарэлае».

Ах, не ў гэтым жа справа, што ёсць Беларусь

На усходзе й на захадзе!..

Справа не ў гэтым!

Гэта станцыя ставіць глухую мяжу

Для ўсяго невыказна вялікага свету!

I калі уяўляю, што там, за мяжой,

Вісне чорная ночка у колеры сажы,

Мне шкада не адной Беларусі маёй,

А падзелены свет неабсяжны.

— Ты разумееш, аж страшна, — сказаў ён сваім ціхім голасам. — Паласаты слуп, ступіў за яго, і — канец! Адзін толькі крок дзеліць свет папалам...

Нейкі пэўны час, памятаю, я заўважыў, што Астапенка мала дзе бываў, стаў задуменны, заклапочана-ўзрушаны. Мог сустрэцца твар у твар на вуліцы, але не пазнаць і прайсці міма. Мог радасна паціснуць руку, пачаць вельмі жывую размову і тут жа забыцца на яе, недагаварыць і пабегчы. У мяне ён раптам папытаўся, ці не хачу я пабыць у Германіі. Чаго? Навошта? Якім чынам?

— Ах, гэта я так сабе. Давай пойдзем да мяне, ды я табе пачытаю новыя вершы.

Але вершаў ён не чытаў, а, як толькі зачыніў дзверы, здзівіў новым пытаннем: ці хачу я пабачыць усё, што робіцца ў яго ў доме?

— Не разумею, — паціснуў я плячыма.

— Ну вось так: зараз рассунуцца сцены, і ты ўбачыш усіх жыхароў гэтага дома, можа, каторага нават за не вельмі прыстойным заняткам. Хочаш?

— Нейкая ў цябе сёння буйная фантазія.

— Чаму буйная? Нармальная! Проста ты не ведаеш, што я зрабіў вялікае адкрыццё. Я разгадаў таямніцу жыцця матэрыі, і ў маіх руках цяпер вельмі страшная сіла. Я магу ў любым парадку сінтэзаваць атамы, а значыць, маёй волі няма канца. Магу ўсюды быць, усё знаць, усё бачыць, лёгка разбураць усё тое, што чалавеку на шкоду, і гэтак жа лёгка аднаўляць. Калі яно трэба.

Я паглядзеў на Астапенку з няяснаю трывогаю. Падобных жартаў ад яго я ніколі не чуў, і калі гэта жарт, то дзеля чаго ён? Астапенка хадзіў па пакоі мяккаю, украдліваю хадою, раптам як бы заспяшаўшыся. Твар сухі, рэзка акрэсленыя губы, прамы нос, нешта татарскае ў сківіцах. У чорных, тонка прычэсаных валасах акуратны, цвёрды прабор з правага боку. ,

— Ну што, паверыў? — суняўся ён перада мною. Вочы цёмна-карыя, вузкія, бадай што да самых зрэнкаў прыкрыты млявымі павекамі. I таму, што яны так прыкрыты, у іх вечна тоіцца нешта як бы не зусім табе даверанае. Папытаўся і дазволіў паявіцца на губах хітраватай, таксама скупой, усмешцы. — Ты як хочаш, а я павінен верыць, бо іначай у мяне нічога не выйдзе. Пішу раман,— паясніў ён. — Першая частка ўжо гатова. Хачу даць назву «Вызваленне сіл», а можа, яшчэ перадумаю... Тайну атама адкрыў не я, а мой герой, і сваім сакрэтам ён хоча знішчыць стары свет. I ўжо колькі часу, як я сам сябе баюся, усё здаецца, што не ён, а я валодаю гэтаю страшнаю тайнаю.

Ён сеў у крэсла і бегла расказаў некалькі эпізодаў. Усе падзеі развіваюцца ў Германіі, дзе на той час пачынаў асталёўвацца фашызм. Мяне, памятаю, дзівілі не сюжэтныя ходы, самыя неймаверныя па страхаце і смеласці, а тое, што герой найдасканалейшым чынам ведаў Берлін. Вуліцы, плошчы, помнікі, службовыя цэнтры, глухія куткі. Ведаў, як прайсці да іх найкарацейшым спосабам. Ведаў, якім ліфтам і на які наверх падняцца, каб з некім пабачыцца ці заблытаць сляды.

— Чакай, — перапыніў я яго, — горад ты таксама выдумляеш? Бо калі чытацьме немец, то адразу зловіць цябе на падмане.

Зноў па Астапенкавых губах прабегла лёгкая хітраватая ўсмешка.

— Калі б мяне скінулі з неба ўночы ў любым пункце і сказалі, што трзба пайсці ў нейкі другі любы пункт, я зрабіў бы гэта лёгка, ні ў кога не пытаючыся, — сказаў ён. — Берлін я ведаю, як самы прававерны берлінец, ніколі там не бываўшы.

...Трыццаць другі год быў вельмі цяжкі. Бывала, па дарозе дадому, пачынаючы ад Віленскага рынку і да самага вакзала, усю восень я бачыў, як уздоўж тратуараў, уціскаючыся ў цень ад дамоў ці агароджаў, масціліся маўклівыя, зняможаныя людзі, найбольш жанкі, або цэлымі сем'ямі, з дзецьмі, параскладаўшы на доле ўвесь свой скарб: коўдры, ручнікі, падушкі, вышываныя строі, каптуры, сувоі палатна — выбірай што хочаш, толькі дай кавалак хлеба, ці круп, ці збажыны. То быў засушлівы год, асабліва на Украіне. Нялёгка было і ў нас.

Зайшоў неяк тае восені да мяне Астапенка. Мы заседзеліся доўга. Пара было ісці ў горад, каб дзе павячэраць. Але Астапенка сказаў, што атрымаў з дому пасылку, і запрасіў да сябе.

— Я пайду папрашу гаспадыні, каб яна чаго згатавала — бульбы падсмажыла ці яечню спякла. Ну, а да чаю ёсць сала, масла. Так што ты праз паўгадзінкі прыходзь. Роўна праз паўгадзіны, — паўтарыў ён і пайшоў сваею дробнаю мяккаю хадою.

Праэ паўгадзіны я быў у Астапенкі, але дзверы ў яго пакой не адчыніліся. У цёмны калідор выглянула гаспадыня і сказала, што Змітрака дома няма.

— Быў, забягаў толыкі што, — паясніла яна.—Палажыў свае кніжкі і паперы і некуды скоранька пабег.

Я пастаяў хвілін колькі каля брамкі і ціха пабрыў у горад. Перайшоў вузкі доўгі масток над чыгуначнымі пуцямі, Прывакзальную плошчу, колішні Віленскі рынак, перароблены ў сквер, з яшчэ маладымі кволымі дрэўцамі. Жоўты свежы пясок на дарожцы перасыпаўся пад нагамі. 3 вуліцы Карла Маркса павярнуў на Урыцкага і застыў, здзіўлены. На рагу стаяў Астапенка і, выцягнуўшы шыю, паверх людскіх галоў некуды далёка ўзіраўся.

— Змітрок! — гукнуў я.

Ён пудка зірнуў на мяне, шырока здзівіў вочы і схапіўся за галаву.

— Божачка мой, — сказаў ён, — памарока нейкая найшла на мяне. Гэта ж ты быў у мяне?

— У цябе.

— Ну от жа — як пярун спаліў памяць. Разумееш, мне трэба тут аднаго чалавека сустрэць, —ён вінавата ўсміхнуўся, —успомніў, прыйшоўшы ад цябе. Ну і пабег, і, мабыць, спазніўся...

Ен зноў выцягнуў шыю і заклапочана азірнуў вуліцу. I нават не заўважыў, калі я яго пакінуў.

Потым я бачыўся з Астапенкам пры акалічнасцях іншых. Мы былі ў Сібіры. Аднаго разу ён зайшоў да мяне ў барак, падсеў на нарах, худы, знябыты, у вачах тузаўся адчай. У змроку слабенькіх рэдкіх лямпак сама што раздавалі вячэру. Вядома, неважнецкую, але ў Астапенкі і гзтага не было: ён на работу не хадзіў. Поліўку я з'еў сам, а рыбкаю і драбком цукру падзяліўся.

— Што ты сабе думаеш, Змітрок? — сказаў я яму. — Гэтак жа можна і зусім згібець.

Астапенка паглядзеў на мяне сваімі цёмна-карымі вачмі і ціха, каб не чулі суседзі, сказаў:

—Я ўжо другі раз ем выгнанніцкі хлеб, дакуль жа можна? Я мушу нешта зрабіць. Заняцца нечым больш карысным і важным... Доўга я тут не буду ўсё роўна. Хочаш разам?..

Мне здалося, што я правільна зразумеў яго, і, каб перасцерагчы далейшыя ўдакладненні, сказаў, што гэта жарты дурныя. Найпершае, што мне трэба, дык гэта тое, каб давесці, што я не вінаваты, а дзеля гэтага я павінен быць жывы.

— Не, дык я не пра ўцёкі, — раптам весела ён разрагатаўся.

Па нядоўгім часе нашу цяслярскую брыгаду пасадзілі ў дзве машыны, прыкрылі ад марозу брызентам і павезлі на другія будоўлі. 3 Астапенкам я нават не пабачыўся.

Пачуў я пра яго ўжо толькі ў Мінску. I зразумеў, якой карыснай і важнай работы ён шукаў сабе. Ён зрабіў так, як некалі і намысліў на тых далёкіх сібірскіх нарах. Мяне здзівіла не толькі смеласць учынку, а і веліч яго. Як, якім чынам ён умудрыўся тайна папасці на той бок фронту, у варожы тыл? Загінуў ён, выконваючы партызанскае спецзаданне. Мне ўспомніўся і той вечар, калі чытаў ен «Ноч на станцыі Негарэлае», і той боль, што свет падзелены папалам.

На сцяне ў Саюзе пісьменнікаў вісіць белая мармуровая дошка з прозвішчамі, напісанымі залатымі літарамі, усіх тых, хто ў Айчынную вайну аддаў сваё жыццё за бацькаўшчыну. Сярод іх і імя Змітрака Астапенкі. Як шкода, што невядома яго магіла, каб можна было схадзіць да яе і зрабіць тое, чаго не ўдалося пры жыцці, — развітацца з ім.

1970 г .

"Ми тривожим атмосферу, атомне ядро і сферу" П. Тычына ( ўкр. )

Сяргей Іванавіч Грахоўскi

Успамiны. Публiцыстыка

ГАЛОЎНАЯ

ВЕЧНЫ ПАДАРОЖНЫ (А.Куляшоў)

А як не будзе гэтага п а с л я ?

А. Куляшоў

Трывалей за ўсё застаюцца першая і апошняя сустрэча. Калі часта бачымся з нашымі сучаснікамі, пазначанымі вялікім талентам, амаль ніколі не думаем, што яны і цяпер належаць будучыні. А праз гады пачнем успамінаць кожную рысачку, кожнае слова, у самым звычайным шукаць глыбокі сэнс, і многае не збярэм з таго, што страчана назаўсёды.

У век такіх шырокіх тэхнічных магчымасцей мы да крыўднага мала ствараем кінематаграфічных і фанаграфічных дакументаў пра нашых славутых пісьменнікаў. Толькі некалькі недасканалых фрагментаў на кароткае імгненне ўзнаўляюць вобразы Купалы і Коласа, а Бядулю, Гартнага, Чорнага, Галавача, Самуйлёнка, Зарэцкага, Чарота ніхто ніколі не ўбачыць на экране, не пачуе іх галасы. Нават пасля нашых самых блізкіх сучаснікаў: Лынькова, Куляшова, Мележа, Пестрака, Астрэйкі, Бялевіча, Лось, Карпава, Хадкевіча, Маўзона, Сабаленкі, непаўторнага Дубоўкі — вельмі мала, а то і зусім нічога не засталося ў фондах нашых фільматэк і фанатэк.

Застаецца адзінае — памяць. А яна недасканалая, хісткая і вельмі ж суб'ектыўная. Вось і трэба спяшацца, каб і яна не згасла, каб час назаўсёды не сцёр вобразы выдатных пісьменнікаў, мастакоў, артыстаў, музыкантаў.

У мяне каторы ўжо час ніяк не праходзіць самы пякучы і няўцешны боль — нечаканая і недарэчная страта Аркадзя Куляшова. Мы яшчэ не ўсе і не поўнасцю ўсвядомілі і адчулі, каго мы страцілі ў яго асобе.

Я зноў і зноў перачытваю яго кнігі, імкнуся дайсці да глыбіняў яго паэтычнай мудрасці, спасцігнуць вышыні яго майстэрства, сілу і веліч духу.

Не веру я ў той вечны дом, мой шлях!

Я падарожны, як і ўсе, бясспрэчна,

Хай немагчыма, але вечна, вечна

Быць я хацеў бы у цябе ў гасцях.

Я знаю, каб памёршыя знайшлі

Зваротную дарогу ў свет зялёны,

То адбівалі б толькі ёй паклоны,

Маліліся б шляхам сваёй зямлі.

Цытую першае, што трапіла на вочы. Чытаю, перачытваю і думаю, адкуль узялася такая глыбіня і сіла, такая шырыня перакананняў, такая чыстая і звонкая паэзія ў кожным вершы, у кожнай паэме.

А паэт Куляшоў пачынаўся на маёй памяці. Першыя вершы, як тады было модна, падпісваў псеўданімам. Аднойчы рэдактар колішняга часопіса «Малады араты» параіў юнаму паэту наогул пакінуць пісаць вершы. Імя таго родактара даўно і назаўсёды забылася, а паэмы і вершы Аркадзя Куляшова сталі здабыткам еўрапейскай паэзіі. Пройдуць гады, а яны будуць хваляваць, радаваць і непакоіць мільёны сэрцаў. Куляшоў ужо «Сцягам брыгады» стаў у шэраг класіка

савецкай літаратуры, быў эталонам патрабавальнасці, пісьменніцкага Сумлення, узняўся да вышэйшай адзнакі на шкале якасці паэзіі.

Мы з ім не былі блізкімі сябрамі, але ведалі адзін аднаго больш за паўстагоддзе. 3 1927 года я завочна перапісваўся з Юліем Таўбіным і Змітраком Астапенкам. Праз некаторы час яны мне паведамілі, што Мсціслаўская літаратурная сям'я папоўнілася здольным маладым паэтам: з Самацеевіч прыехаў і паступіў у педтэхнікум Аркадзь Куляшоў. Мы з ім абмяняліся некалькімі лістамі, але перапіска не завязалася. Часцей пра яго поспехі пісаў мне Юлі Таўбін. Увесну 1930 года я прыехаў у Мінск, зайшоў у шэра-зялёны дом на Савецкай вуліцы, каб паглядзець на жывых пісьменнікаў. Неўзабаве ў вестыбюль (а дакладней — сенцы) пісьменніцкага дома імкліва ўбег невысокі, у ладным карычневым гарнітуры і капелюшы, у гальштуку, а міндаліны цёмных вачэй нечым нагадвалі Пастарнака, Юлі Таўбін. Я адразу яго пазнаў па здымках. Калі сказаў пра сябе, ён горача павітаўся, але ўсё ж пазіраў на малодшага за сябе хлапчука з бабруйскага дрэваапрацоўчага камбіната з узгорка сваёй славы: ён шмат друкаваўся і выдаў першую кніжку «Агні».

Пасля звычайных роспытаў азірнуўся і сказаў, што зараз павінны прыйсці «Аркаша і Міця». Ён тады разам з Астапенкам і Куляшовым жыў у прыватным пакойчыку на вуліцы Розы Люксембург. Тры мсціслаўцы былі амаль неразлучныя. У тыя гады вуліца Люксембург была своеасаблівым беларускім Парнасам: там кватаравалі Пятро Глебка, Таўбін, Астапенка, Куляшоў, Сяргей Дарожны, Віктар Казлоўскі, Лужанін і цэлая чарада маладзейшых паэтаў наймала пакойчыкі і катушкі ў мінскіх чыгуначнікаў і рамеснікаў за пераездам.

Не паспелі мы з Таўбіным перакінуцца некалькімі словамі, як увайшоў высокі, з прыкметнымі азіяцкімі рысамі твару, шчыгульна апрануты Змітрок Астапенка і невялічкага росту, амаль хлопчык (ды і было яму тады ўсяго 16 гадоў), у злінялым рудзенькім палітончыку і ў куб

анцы з цыратовым верхам, светленькі, з пульхнаю верхняю губою Аркадзь Куляшоў.

Стаяць пасярод калідора было нязручна, і мы зайшлі ў пустую залу, застаўленую клубнымі крэсламі.

Сонца біла ў вокны. У кашлатым палітоне і кубанцы Кўляшову, відаць, было горача. Я звярнуў увагу на яго тонкія, пажоўклыя ад тытуню пальцы. Ён спрытна скручваў цыгарку і прагна зацягваўся махорачным дымам. Мае даўнія знаёмыя, якіх я бачыў упершыню, распытвалі, хто пасля пераезду ў Мінск Лынькова і Мікуліча яшчэ з літаратараў застаўся ў Бабруйску. Куляшова асабліва цікавіў Аляксей Зарыцкі. Я расказваў, што мы разам працуем у беладрэўным цэху дрэваапрацоўчага камбіпата, часта бачымся на сходах белаппаўскай філіі, часам ён прыходзіць у наш «літаратурны інтэрнат» (жылі мы, чатыры пачынаючых пісьменнікі, у адной кватэры на Мінскай вуліцы), а ў часе абедзенных перапынкаў я забягаю да Зарыцкага ў сушылку. Там заўсёды цёпла і ўтульна, а галоўнае — можна пагартаць свежыя зборнікі Багрыцкага, Сяльвінскага, Лугаўскога, Ціханава, паслухаць новыя вершы матарыста, дасведчанага, хоць і крышку скептычнага Лёшы Зарыцкага.

Юны Куляшоў вылучаў яго з бабруйскіх паэтаў тае пары. Яму імпанавалі рамантыка і натуральнасць эпічнай плыні паэзіі Зарыцкага.

Тады ж Аркадзь Куляшоў падарыў мне сваю першую кніжку «Росквіт зямлі». Пісалася яна рынаццаці-чатырнаццацігадовым падлеткам.

У асобе Куляшова і тады праглядалася вялікая будучыня выдатнага паэта. Яго хваляваў лёс Зямлі, Чалавецтва, інтуітыўна ён прадчуваў недалёкую будучыню касмічнай эры. А яго бліжэйшы друг Змітрок Астапенка ў пачатку 30-х гадоў надрукаваў раман «Вызваленне сіл» аб атамнай энергіі, пра якую тады яшчэ ніхто і не чуў. Непадзельнай часцінкай матэрыі лічылася малекула, а вось малады беларускі паэт прадбачыў новыя гарызонты айчыннай навукі. Шкада, што да гэтага часу раман Астапенкі не даследаваны і не перавыдадзены. Ён быў бы цікавы не толькі для гісторыкаў літаратуры, але і для аматараў фантастыкі. Але я, здаецца, крыху збочыў.

С.Грахоўскі (Зб.“Так і было” 1986г.)

Тайны Змитрока Астапенко

Немного в истории белорусской литературы личностей столь же загадочных, как этот поэт.

На протяжении своей недолгой (а может, и долгой?) жизни он несколько раз исчезал — и появлялся в неожиданных местах, приводя в недоумение биографов.

Этот худощавый тихий человек с темно-карими глазами сегодня почти не вспоминается — ну разве что его произведения включают в антологии...

раторов.

"Мсцiслаўцы" и "ТАВIЗ"

Он был не совсем типичным представителем своей писательской генерации — те в основном простые деревенские пареньки, приходившие на рабфак, как герой повести Якуба Коласа "На прасторах жыцця" Степка, в обносках, с худыми узелками в руках. Змитрок Астапенко был сыном учителя из Смоленской губернии, то есть вырос в образованной среде. Поступил в Мстиславский педагогический техникум — по тем временам весьма престижное заведение. Там и создалась литераторская группа "Мсцiслаўцы" или, как их еще называли, "Амсцiслаўская плеяда" — Змитрок Астапенко, Аркадий Кулешов и Юлий Тавбин. Как писал критик Рыгор Березкин, "Яны былi неразлучныя, i бачылi iх заўсёды разам... Многае звяртала на сябе ўвагу ў гэтай садружнасцi: бескарыслiвая ўлюбёнасць пачынаючых вершатворцаў у абранае iмi вясёлае i цяжкое рамяство, iх шчырая, хоць i трохi наiўная, вернасць высокаму культу сяброўства..."

После окончания техникума Змитрок Астапенко получил должность в Книжной палате и продолжил учебу на литературном отделении педагогического института.

1930 год. Минск, столица... Бурная литературная жизнь. Змитрок попадает в объятия богемы, становится членом шуточного общества "ТАВIЗ" — "Таварыства аматараў выпiць i закусiць". Собирались "тавiзаўцы" на квартире Михася Багуна, иногда в шашлычной по Комсомольской улице или в пивнушке по Советской, совсем редко — в ресторане Дома писателя.

Читали друг другу стихи, спорили... Первое стихотворение Змитрок напечатал уже в 16 лет... Его поэтические сборники появляются один за другим: "На ўсход сонца", "Краiне", "Абураныя". Астапенко входит в "Маладняк", затем — в БелАПП. На творческом вечере БелАППа 5 февраля 1931 года Астапенко критикуют за "панаванне iнтымных матываў i захапленне прымiтывам сялянскага жыцця". В 1933-м вычеркнут из издательских планов его сборник "Як шум дажджу" — на рукописи останется надпись "Забраковано". Астапенко участвует в Первом всесоюзном съезде польских писателей — он прекрасно владел польским. И... планирует побег в Западную Белоруссию, где "писатель может писать, что ему хочется, а не исполнять социальный заказ партии" (так доложит "в органы" кто-то из агентов). А еще согласно агентурным доносам на квартире Астапенко "собирались писатели... для прослушивания по радио заграничных передач белогвардейцев-эмигрантов".

Портрет в интерьере

Алексей Зарицкий оставил такой портрет поэта: "Змитрок Астапенко, худощавый такой и темноволосый парень, интересовался физикой: он собирался писать приключенческий роман о расщеплении атома. Еще Змитрок изучал немецкий и польский языки. Читал в оригинале Гейне и Мицкевича..." Ян Скрыган, который квартировал неподалеку, в "завакзаллi", стал замечать, что Астапенко как-то изменился, ходил задумчивый, при встречах мог не узнать...

А потом произошел странный разговор. Астапенко спросил Яна, не желает ли тот побывать в Германии. Вопрос звучал, мягко говоря, провокационно.

— Ах, гэта я так сабе. Давай пойдзем да мяне, ды я табе пачытаю новыя вершы.

Але вершаў ён не чытаў, а, як толькi зачынiў дзверы, здзiвiў новым пытаннем: цi хачу я пабачыць усё, што робiцца ў яго ў доме?

— Не разумею, — пацiснуў я плячыма.

— Ну вось так: зараз рассунуцца сцены, i ты ўбачыш усiх жыхароў гэтага дома, можа, каторага нават за не вельмi прыстойным заняткам. Хочаш?

— Нейкая ў цябе сёння буйная фантазiя.

— Чаму буйная? Нармальная! Проста ты не ведаеш, што я зрабiў вялiкае адкрыццё. Я разгадаў таямнiцу жыцця матэрыi, i ў маiх руках цяпер вельмi страшная сiла. Я магу ў любым парадку сiнтэзаваць атамы, а значыць, маёй волi няма канца. Магу ўсюды быць, усё знаць, усё бачыць, лёгка разбураць усё тое, што чалавеку на шкоду, i гэтак жа лёгка аднаўляць. Калi яно трэба.

Я паглядзеў на Астапенку з няяснаю трывогаю. Падобных жартаў ад яго я нiколi не чуў, i калi гэта жарт, то дзеля чаго ён? Астапенка хадзiў па пакоi мяккаю, украдлiваю хадою, раптам як бы заспяшаўшыся. Твар сухi, рэзка акрэсленыя губы, прамы нос, нешта татарскае ў скiвiцах. У чорных, тонка прычэсаных валасах акуратны, цвёрды прабор з правага боку.

— Ну што, паверыў? — суняўся ён перада мною. Вочы цёмна-карыя, вузкiя, бадай што да самых зрэнкаў прыкрыты млявымi павекамi. I таму, што яны так прыкрыты, у iх вечна тоiцца нешта як бы не зусiм табе даверанае. Папытаўся i дазволiў паявiцца на губах хiтраватай, таксама скупой, усмешцы. — Ты як хочаш, а я павiнен верыць, бо iначай у мяне нiчога не выйдзе. Пiшу раман, — паяснiў ён. — Першая частка ўжо гатова. Хачу даць назву "Вызваленне сiл", а можа, яшчэ перадумаю... Тайну атама адкрыў не я, а мой герой, i сваiм сакрэтам ён хоча знiшчыць стары свет. I ўжо колькi часу, як я сам сябе баюся, усё здаецца, што не ён, а я валодаю гэтаю страшнаю тайнаю.

Когда Астапенко зачитал гостю отрывки из своего нового произведения, того удивило, насколько подробно описаны улицы и закоулки Берлина. На замечание — а вдруг уличат в неточности? — Астапенко уверенно ответил:

— Калi б мяне скiнулi з неба ўночы ў любым пункце i сказалi, што трэба пайсцi ў нейкi другi любы пункт, я зрабiў бы гэта лёгка, нi ў кога не пытаючыся... Берлiн я ведаю, як самы прававерны берлiнец, нiколi там не бываўшы.

Он не раз утверждал о таких своих способностях — будто в мыслях летает на придуманном им аэроплане по чужим странам, может на том аэроплане приземлиться в любой столице мира и знает их, как свои пять пальцев. Предлагал: "Хочаш, я нарысую табе план любой сталiцы свету, з назвамi плошчаў, вулiц?"

Сколько в этом было от фантазии, сколько от реальных сверхспособностей — кто знает?

Первая часть романа "Вызваленне сiлаў" была напечатана в 1932 году в журнале "Маладняк".

http://3force.info/belorusskaya_kuljtura/...

Поиск: © Вячеслав Настецкий, 2013

Да и при жизни особо не митинговал, не эпатировал публику — правда, его всегда называли при перечислении "звездных имен" молодых литераторов.

Один из первых белорусских научно-фантастических романов. Первая часть появилась в журнале «Маладняк» в 1932 году (№№ 7, 8). В 1933 году автор арестован по делу «Беларускай народнай грамады» и получил три года исправительных работ. Едва вышел на свободу — в 1936 году второй арест. Очевидцы рассказывают, как во дворе минского НКВД горели костры, улетали вместе с дымом в том числе и рукописи, изъятые у врагов народа. Так что вторая часть романа не появилась, и вряд ли мы узнаем, как планировал автор завершить сюжет, брошенный едва ли не на полуслове. Поэтому и претензии трудно предъявлять. Текст-то клочковатый, сюжетные линии связаны на живую нитку, научно-фантастическая линия больше напоминает мистификацию, но, может, как раз во второй части и нитки были бы подобраны, и прибор разрушительной силы явился бы во всей красе, а не в виде муляжа, наскоро собранного весёлыми берлинскими студентами, и вообще всё засверкало бы? Кто знает...

http://fantlab.ru/work359526