Але вельмічаста замест выданьня кніжак, якія выхоўвалі-б сьвета- погляд дзяцей у кірунку, патрэбным пролетарыяту,-—Беларускае Дзяр- жаўнае Выдавецтва зьвяртала вялікую ўвагу на выданьне казачак пра „козачак" і іншых жывёл.

Калі быў вычарпаны гэты „зоолёгічньГ' матар‘ял, рабіліся спробы складаць прыгодніцкія апавяданьні, тэмай якіх былі розпыя вадзвы- чайныя здарэньні (зборнік „Між жыцьцём і сьмерцю"—пад рэд. I. Цьвікевіча).

Іншыя тэмы больш грунтоўнага значэньня ў дзіцячай літаратуры таго часу ня ставіліся.

Зусім ігнораваліся- тэмы для дзіцячых кніжак, у якіх-бы апісва- лася барацьба прыгнечаных народаў колёній за сваё вызваленьне, вызначалася-б роля СССР як краіны, у якой будуецца соцыялізм, інакш кажучы, за ўвесь ранейшы пэрыод дзейнасьці БДВ—мы ня знойдзем ніводнага выданьня, якое-б гэтыя тэмы ставіла.

Ігнораваньне гэтых найважнейшых тэм кіраўніцтва выдавецтва імкнулася праводзіць пад шыльдай пэдагогікі, тлумачачы, што дзеці не разумеюць глыбокіх соцыялістычных проблем, і што гэта ўжо ёсьць адзнака літаратуры для дарослых.

Такое становішча лічылася здавалыіяючым і далей выданьня кні — жак пра „птушак нашага краю“ і пра сланёў—ня ішлі.

Казкамі аб сланёх, як кажуць, „засланілі" дзецям погляд на на- шу сучаснасьць, імкнуліся затушаваць соцыяльныя проблемы і не дапускалі іх у літаратуру.

Зусім зразумела, што ўсе меркаваньні і ўся праца людзей, якія стаялі на чале выданьня кніжак для дзяцей, зыходзілі не з „пэдаго- гічных мэтаў“ і грунтаваліся не на „навуковых" поглядах.

Нашай грамадзкасьці добра вядомы прычыны, дзякуючы якім выданьне такіх кніжак уводзілася як закон.

Вядомы пашай грамадзкасьці і галоўныя гэроі гэтай працы, якія стараліся прыпныпы нацыянал-дэмократызму, галоўныя тэорыі яго—самабытнасьць і бясклясавасьць увесьці нават у літаратуру, якая разьлічана на дзяцей малодпіага і сярэдпяга ўзросту, імкнучыся гэт- кім чыпам выхоўваць на гэтай асновс нашу моладзь.

Бязьлітаспая і раіпучая барацьба, якую партыя і савецкая гра- мадзкасьць узьняла супроць нацдэмократаў і пювіпістых розных ко- лераў,—пе дала магчымасьці гэтым людзям працягваць і надалей сваю шкодную працу.

Новае кіраўніцтва Беларускага Дзяржаўпага Выдавецтва цалкам зразумела важнасьць задачы стварэньня сапраўдпай дзіцячай кнігі, япо добра ўсьвядоміла сабе, што справа выданьня новай кнігі для дзяцей—ёсьць адзіп з галоўных фактараў выхаваныія нашай зьмепы.

У выніку актывізацыі сваёй дзейнасьці на гэтым фронце, БДВмае пэўныя дасягненьні, якія заключаюцца ў пашырэныіі выданыія оры- гінальных..Деларускіх кніжак, у выданьні цэлай сэрыі брошур па полі- тэхпізмўТ^ііЗ^рацы дзяцей у школе і г. д.

Цяпер вы%^вецтва ўзялося за выданьне вялікіх твораў расійскіх пісьменьнікаў, яішг пішунь для дзяцей. (С. Грыгор'еў, Сейфуліпа, Нявераў I інш.).

Выдавецтва прыцяціула да працы беларускіх пісьменыіікаў, і цяпер яны прымаюць актыўны ўдзел у стварэньні дзіцячай кпігі, ня гледзячы на тое, што дзіцячая літаратура не зьяўляецца іх асноўнай спэцыяльнасьцю.

Але побач з тым, як БДВ дабілася некаторых посьпехаў у разь- віцьці гэтай галіны працы,—трэба зазначыць, што частка нашай гра- мадзкасьці стаіць воддаль ад гэтай важнейшай справы.

У адным з нумароў „Зьвязды“ тав. Паваротны вельмі пра- вільна і востра паставіў пытапьне аб тым, што наша грамадзтва, нашы школы, пастаўніцтва, крытычная думка зусім слаба разгортвалі лрацу па популярызацыі кніжак, на стварэныпо повых кніжак, уякіх-бы было непасрэдна адлюстравана жыцьцё нашай краіны і ўдзел у гэтым будаўпіцтве нашых маладых кадраў.

Пытаньні стварэньпя дзіцячай кнігі ў БССР да апошняга часу лічыліся другарадпымі і абмяжоўваліся рамкамі; лічылася, што гэто справа адзінак.

Больш таго, нам вядома, што вельмі часта на заклік даць вод- зыў на дзіцячую кнігу, мы атрымоўвалі адказ, што рэцэнзаваныіе гэ- тых кніг належыць рабіць чытачом, а настаўнік можа раіць ці ня раіць чытаць гэтую кнігу.

Шырокай грамадзкай думкі навокал пытаньняў дзіцячай проле- тарскай літаратуры пя было.

Гэта спрыяла таму, шго праца пекаторых пісьменьнікаў, якія ўсе свае веды і энэргію аддавалі на стварэньне дзіцячай кнігі ў ВССР, зусім не асьвятлялася, за выключэныіем певялікіх выпадковых рэцэпзій.

Сёньня мы ў сваім невялікім артыкуле хочам спыніцца на дзей- насьці беларускага пісьменьніка Янкі Маўра, няўтомнага працаўніка ў справе стварэньня дзіцячай кнігі.

За параўнальна невялікі час сваёй літаратурнай дзейнасьці, Янка Маўр выпусьціў у сьвет шмат твораў, якія вельмі ахвотна чытаюцца дзецьмі і некаторыя з якіх перакладзены на інпіыя мовы (расійская, украінская).

ГІайбольш выдатныя творы Маўра гэта:

У краіне райскай птушкі—выд. БДВ—1927 г.

Чалавек ідзе—выд. „Чырвопай зьменьГ—1927 г.

Сын вады—выд. БДВ — 1927 г

Амок—роман —выд. БДВ—1929 г.

Палескія Робінзоны—выд. БДВ 1930 г. і цэлы шэрагіншвіх.

Янка Маўр па профэсіі сваёй пастаўнік. Гэта дапамагае лепшаму веданьню псыхолёгіі дзяцей, што спрыяе мастацкасьці твору.

Янка Маўр зьяўляецца творцам соцыяльнай аповесьці ў бела- Рускай дзіцячай літаратуры.

Тэматыку для сваіх твораў ён бярэ такую, якая-б адлюстроўвала, давала-б вобразы людзей, пгго змагаюцца за сваё вызваленьне.

Для гэтай мэты аўтар карыстаецца матар'яламі з жыцьця колё- ніяльных пародаў і іх барацьбы з колёнізатарамі.

У аповесьці „Сын вады“ апісваецца адзін з такіх малюнкаў пры- гнечаньня.

Сюжэт аповесьці паступны:

— Манг—жыхар Вогненнай зямлі—вельмі цікавіцца наўкольным сьветам. Яго вабіць пабачыць яшчэ больш, і ён часта сам адзін накі- роўваецца ў надарожжа.

Вандруючы так аднойчы Манг трапляе на выспу, дзе ў час буры ён выратоўваеад сьмерці маладую дзяўчынку Грэт—падарожніцу, якая была выкіпута хвалямі па бераг пасьля катастрофы з параходам, які загінуў ля берагоў Вогпеннай зямлі.

Вельмі цікава падае аўтар малюнкі шчырай адданасьці гэтага „дзікуна" да „пані“ Грэты.

Мапг знаходзіць у гэтай пустэчы для сваёі'і „пані“ ежу, .выра- тоўвае яе неаднойчы ад сьмерці. дапамагае ёй дабрацца да бліжэй- шага параходу, рызыкуючы ня раз сваім жыцьцём.

За ўсе гэтыя паслугі Манга бяруць на параход, і ён едзе ў да- лёкі, невядомы для яго край.

Нрыехаўшы ў вялікі горад, ён атрымоўвае там ад нані Грэт— „найвялікшую“ ўзнагароду —яго пакіроўваюць у рэсторан лёкаем.

Аўтар вельмі моцнымі маляўнічымі сродкамі паказвае адносіны белых людзей да чорных, даючы малюнак таго, як Манг у форме лёкая прыслужвае паном у вялікім лёнданскім рэсторане.

Муж Грэты — вайсковы капітан—злуецца па жопку, калі тая ім- кнецца гаварыць з „малпай, падобнай на чалавека", кажучы, што за выратаваныіе яе ад сьмерці ёп можа атрымаць некалькі дробных монэт, якія гэты капітан з пагардай дае Мангу.

Чытач з цікавасьцю сочыць за далейшым лёсам Манга, бачыць, як ён цэлы дзень мітусіцца, дагаджаючы паном, і як ён аднойчы, ня выканаўшы ў момант загаду адпаго наведвалыііка, застаецца вы- кінутым на вуліцу, дзе ён апынуўся сяродтысяч беспрацоўнага люду— белых, чорных, жоўтых, бурых— сярод людзей, якія хадзілі па вуліцах Лёндану, шукаючы хлеба і працы.

Аповесьць „Сын вады“ дае закончаны і вельмі выразны соцы- яльны малюнак беднага існаваныія жыхароў Вогнепнай зямлі, і, як пэўны контраст да гэтага жыцьця, паказваецца малюнак жыцьця ка- піталістаў Лёндану і тыя зьдзекі, якія яны ўчыняюць над сваімі ра- бамі.

Кніга гэта ўскрывас асновы соцыяльных адносін і кліча дзяцей да адшуканыія сапраўдпых карэньняў прыгнечаньня працоўных мас. Тав. Крупская ў адным з сваіх артыкулаў („На пуцях к новай школе“—№ 11—1926 г.) лічыць гэты момант, як адзін з самых неаб- ходных элемэптаў дзіцячай кнігі.

Аповесьць „Сып вады“ зусім справядліва карыстаецца вялікім посьпехам сярод нашых чытачоў юнацкага ўзросту.

„Палескія Робі нзоп ы‘‘—новая кніга Янкі Маўра—апісвае пры- годы двух хлапцоў, якія ў краязнаўчых мэтах накіраваліся на чоўне дасьледваць Палесьсе.

Зусім нечакана для іх човен перакуліўся, і хлопцы апынуліся на нейкай закінутай высьпе, дзе ім прыходзіцца жыць у абставінах, зусім падобных да ўмоў жыцьця першабытных людзей.

У часе паляваньня на дзікоў хлопцы выкрылі выпадкова, што гэта выспа зьяўляецца месцам, дзе бандыты хаваюць контрабапду.

У аповесьці апісваецца, як хлопцы данамаглі ліквідаваць гэту банду, якая прыехала з варожымі намерамі ў СССР (падрыў соц. будаўніцтва).

Канчае сваю аповесьць аўтар паказам таго, як хлопцы, атры- маўшы командыроўку, паехалі ў Менск вучыцца ў Беларускім Дзяр- жаўным унівэрсытэце.

Цікавасьць гэтай аповесьці для дзяцей вынікае з таго, што ў ёй паказана знаходлівасьць і спрытнасьць хлапцоў, якія знаходзяць выхад з кожнага становішча.

Чытач на прыкладзе прыгод гэтых краязнаўцаў знаходзіць добры доказ таго, як вельмі часта могуць прыдацца веды з жыцьця сваёй краіны, што нават прыцягвае чытача да вывучэньня свайго краю.

Кніга Янкі Маўра „Палескія Робінзоны" надае дзецям ня толькі простую цікавасьць да краязнаўства, а, больш таго, яна вучыць

чытача разглядаць зьявы прыроды і грамадзкіх адносін у іх узаемнай сувязі, іпто зусім раней бракавала ў старых кнігах на тэмы прыгод- ніцтва. •

<У гэту аповесьць аўтар уносіць новы элемэнт—барацьбу з во- рагамі СССР— і такім чынам мы маем ужо повую соцыяльнуіо трак- тоўку сюжэту—прыгодаў хлапцоў.

„Палескія Робінзоны" карыстаюцца вялікім посыіехам ня толькі сярод дзяцей, але і сярод чытачоў старэйшага ўзросту.

Напісаная простай, выразнай мовай, аповесьць гэта асаблівую популярнасьць мае сярод дзяцей, якія ў сваіх водзывах1) аб гэтай кнізе пііпуць, што „яна значна адр озыіі ваецца ад кніг раней' шага часу на тэмы прыгодн іцтва, у якіх было болын жахаў і нязвычайных здарэньняў, як праўдьГ* (водзыў вуч. Хахлоўкінай» Арцемчыка, Дорскага— V група, I школа).

Некаторыя чытачы цікавяцца далейшым жыцьцём хлапцоў і на запытаньне, іпто-б яны хацелі чытаць, адказвалі, што іх вельмі ціка- віць апісаньне таго, як гэтыя хлопцы, скончыўшы БДз.У, працуюць у якасьці інжыпэраў па асушцы балот і на пабудове электрычнай станцыі па Палесьсі— месцы іх ранейшых прыгод.

Аўтар, такім чынам, атрымоўвае соцыяльны заказ і досыць моц- ны. Больш таго, дзеці—чытачы настолькі патрабавальны, што кажуць нават аб памылцы, якую дапусьціў аўтар, не апісаўшы, як жывуць Віктаравы і Міронавы бацькі і ці ў колгасе яны.

Аб выпраўленьні гэтай памылкі настойліва просіць вуч. Вера- меева (IV гр). ш

Усе гэтыя патрабаваньні чытачоў тлумачацца тым, што кніга дай- шла да чытача, падабаецца яму і што чытачом хочацца ведаць яшчэ больш аб тым, чаго ў аповесьці няма, і што ў тэму аповесьці не ўваходзіла.

Выклікае агульнае ўсхваленьне і вынаходніцтва і розум хлапцоў, „якія змаглі выйсьці з бяды ды яіпчэ памагчы дзяржаве зла- віць бандытаў" (водзыў вуч. Дорскага і інш.).

Ня гледзячы на некаторыя непаладкі (некаторая надумапасьць сюжэту, вялікія апісапьні палявапьня на зьвяроў і г. д.), кпіга вельмі заслужана карыстаецца посьпехам сярод нашых чытачоў школьнага ўзросту.

Сярод інпіых твораў Янкі Маўра заслугоўвае вялікай увагі ро- ман „Амок“.

Роман пабудаваны аўтарам цалкам на фактычпым матар'яле і малюе паўстаныіе колёніяльных рабоў у Голяндзкай Іпдыі ў 1926.

Цэлы шэраг докумэнтаў, лістоў былі выкарастаны аўтарам для напісаньня гэтай гісторычнай рэчы.

і) Усе водзывы аб кніжкахЯ. Маўра ўзяты мноіо з дзіцячых рэцэнзій на ягоныя творы ў бібліотэцы і.мя Пушкіна (Мепск).

Галоўны зьмест роману заключаецца ў паказе барацьбы явай- скага народу за сваё вызваленьне.

Паўстанцы захапілі ваенны карабель „Саардам", які меў на сваім барту 30 тысяч вінтовак, і перанесьлі гэту зброю да сябе ў лягер для ўзбраеньня масы паўстанцаў.

Навокал гэтага асноўнага моманту падаецца яінчэ шэраг іншых» дадатковых, як напрыклад, малюнкі прыгнечаньня дзяцей на пляпта- цыях, зьдзекі з салдат на ваенным караблі і інш.

Дзеці напруджана сочаць за разгортваньнем дзеі ў романе, іх цікавіць, хто пераможа ў гэтай няроўнай барацьбс. Наогул, увесь роман будуецца такім чынам, што чытач міжвольна заінтрыгоўваецца і сочыць з вялікай увагай за падзеямі і здарэньнямі з галоўнымі дзеі'г нымі асобамі роману...

І хаця-ж паўстаньне прыдушана, зброя замуроўваецца ў пячорах» але чытач не ўпадае ў пэсымістычны настрой, бо добра ведае, што ў недалёкі час уздымецца новая хваля барацьбы колёніялыіых паро- даў за сваё вызваленьне. Чытач верыць у наступленьне агульнага „амоку

Янка Маўр з вялікай пераканальнасьцю апісвае змаганьне явай- скага народу з прыгнятацелямі.

Кніга гэта організуе сьвядомасьць дзяцей у бок разуменьня глы- бокіх соцыяльных процэсаў.

Апроч гэтага, роман цікавы яшчэ і тым, што ў ім аўтар пры- водзіць вельмі шмат розных ведаў аб звычаях народу, аб яго куль- туры. Відаць, сам Янка Маўр карыстаўся вялікай колькасьцю геогра- фічнага і гісторычнага матар'ялу, сам мае шмат ведаў у гэтай Галіне, і таму яго твор зьяўляецца ня толькі цікавым тым, што ён апісвае барацьбу, але яшчэ і тым, што гэта барацьба пададзена ў сьвятле агулыіага апісаньня стану жыцьця жыхароў выспы Ява.

Роман „Амок“ асабліва цікавы тым, што тут мы маем нэўную докумэнтаваную зьяву ў рэволюцыйным уздыме сьвету, маем цалкам гісторычны твор.

Зьяўленыіе роману Янкі Маўра „Амок“ двойчы карысна таму, што ў нас яшчэ мала літаратуры, якая-б давала дзецям азнаямленьне з гэроічнай барацьбой народаў за сваё соцыяльнае і нацыянальнае вызваленьне.

Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва яшчэ мала зрабіла ў сэнсе выданьня кніжак па інтэрнацыяналыіаму выхаваньню дзяцей.

Кнігу „Амок“ трэба лічыць пачаткам у разгортваньні працы на выданьню кніжак на гэту тэму—тэму надзвычай актуальную ў нашых умовах.

Варта ўспомпіць словы М. Н. Пакроўскага, які казаў, што „за- дача стварэньня такой дзіцячай кнігі, якая-б увесь зьмест будавала навокал тэмы вызваленьня прыгнечаных мас, зьяўляецца найважней- шай задачай нашай літаратўры“.

Кніга Япкі Маўра „Амок“ зьяўляецца каштоўным укладам у та- кую літаратуру, бо ідэйная накіраванасьць твору цалкам адпавядае гэтай задачы.

Композыцыйная пабудова роману мае некаторыя заганы.

Аўтар імкнецца да энцыклёпэдычнасьці ў сваёй нрацы, а гэта крыху адбіваецца на зьмесьце роману.

Справа ў тым, што нобач з перадачай асноўнай тэмы паў- станьня, аўтар апісвае і інпіыя сцэны, як, напрыклад, паляваныіе на зьвяроў, прыгоды ў храме, аддае на гэта апісаныіе пімат увагі і мала ўвагі аддае непасрэднаму апісаньню барацьбы паўстанцаў.

Прыкладпа—паўстаньню ў Батавіі аўтар прьісьвячае ўс.яго 15 старонак свайго роману з агульнага ліку 240.

Некаторыя часткі роману залішне вялікія, апісаньне ідзе павольна па шкоду агульнай дынамічнасьці ў разгортваньні сюжэту.

А. П. Чэхаў казаў калісьці, што ў добрым анавяданыіі, як на ваенным караблі, не павінна быць нічога лішняга.

Гэта ісьціна ў некаторым сэнсе Я. Маўрам ігноруецца.

Структура кніжкі для дзяцей навінна мець адзіную лінію ў разь- віцьці сюжэту, у разгортваньні дзеі. Многаплянавасьць і адыход ад галоўнай тэмы, па-першае, затушоўвае асноўнае, і, па-другое, распы- ляе ўвагу чытача, для таго, каб сачыць за ходам дзей у творы.

Ад чытача патрабуецца вялікае напружапьне ўвагі, каб сачыць* за ўсім—а такой увагай яшчэ ня можа пахваліцца наш чытач сярэд- няга ўзросту.

Усё сказанае намі пэўная загана гэтага роману, але аўтар умее пісаць жыва, маляўніча, уводзіць у кнігі яскравыя сцэнкі, жар- таўлівыя малюнкі і гэтым зьмяншае даўгату ў апісаньні твору.

Мова кніжак Маўра наогул вельмі выразная, конкрэтная, эмо- цыяльная, зразумела, гэта ў значнай ступені спрыяе леншаму ўспрый- маньню твору чытачом.

Няўдалым крыху трэба лічыць параўнаньне будучай рэволюцыі і ўздыму мас з „амокам“.

Амок—гэта хвароба, блізкая да вар'яцтва; калі чалавек хворы робіць розныя ўчынкі бяз сэнсу, гэта значыць яго „амок“ ахапіў.

Дзеці-чытачы зьвярнулі ўвагу на гэту недарэчнасьць.

Вуч. IV гр. Беленькая ў сваёй рэцэнзіі на роман „Амок“ піша паступнае:

„Параўноўваць будучую рэвалюцыю з „амокам" нелыа, бо амок ёсьць нешта дзікае, і людзі, якія хварэюць амокам, забіваюць усіх хто пападзецца. А рэвалюцыя, як вядома, зыіішчае сваіх ворагаў і не зьяўляенца нечым стыхійным і бесталковым“.

Але па шматлікіх водзывах дзяцей кніга вельмі цікавая, заганы ў ёй невялікія, і чытачы раяць прачытаць яе ўсім дзецям і бацьком.

Зборнік апавяданыіяў „Сьлёзы Тубі"—выдадзены ў 1930 г,—дае па- асобныя малюнкі з жыцьця розных нацыянальнасьцяй (кітайцаў, ты- бульцаў і інш.), якія церпяць зьдзекі ад паноў, якія іх жорстка эксплёатуюць.

Тут вы знойдзеце анавяданьне аб маленькім Тубі, якога зьела акула, калі ён лавіў чарапанікі, з якіх паны даставалі пэрлы.

Чытач м'ожа азнаёміцца з барацьбой рэволюцыйнага сялянства Кітаю супроць мандарыпаў (апав. „У цясьніне"), і цэлы шэраг іншых апавяданыіяў на такія-ж тэмы.

Выдадзены ў добрым мастацкім аформленьні, твор „У краіне рай- скай птушкі"—болып г.іыбока распрацоўвае тэму колёніяльнай полі- тыкі, якую вядуць капіталістыя.

Азначаныя кнігі Маўра чытаюцца дзецьмі вельмі ахвотна і яны ў сваіх рэцэнзіях падкрэсьліваюць, што „гэта кніга нас вучыць, за што трэба зьнішчаць капітал" (водзыў вуч. Цярэшчанка— V групы).

Вучні Монаса'ва (V гр), Оксенкруг (10 год) пішуць, што кнігі зацікавілі іх да вывучэньня барацьбы замежнага пролетарыяту.

Чытач Курыловіч дадае, што „канец гэтай кнігі, а менавіта малюнак перамогі эксплёатуемых над эксплёататармі, неўзабаве трэба будзе аўтару дапісаць, бо гэты час ужо набліжаецца".

Мы раней зазначалі на тую вялізарную працу, якую Янка Маўр прарабіў, працуючы на ніве стварэньня дзіцячай кнігі.

Але было-б памылкай сьцвярджэныіе таго, што ў творчасьці Янкі Маўра няма хібаў, якія ў некаторым сэнсе шкодзяць найлепшаму выяўленьню яго мастацкдй здольнасьці.

Імкнучыся працаваць пад сучаснай тэматыкай, аўтар, відаць па традыцыі (аб гэтым ніжэй), мімаволі прабуе пісаць і на адцягнутыя ад сучаснасьці тэмы. Прыкладна, казка „Пекла".

Ня гледзячы на тое, што на кнізе не паказана, для якога ўзросту яна выдадзена (наогул БДВ не рэглямэнтуе дзіцячыя кнігі) і ці на- огул гэта кніга разьлічана на дзяцей, мы лічым неабходным спыніцца на ёй, паколькі і кнігі аб дзецях зараз таксама зьяўляюцца вельмі актуалыіымі.

У гэтай казцы гутарка ідзе аб хлапчукох Янку і Юрку, якія падумаліся папасьці ў пекла і навесьці там свае парадкі. Навокал апі- сапьня гэтага паходу дзяцей у пекла і вядзецца разгортваньне дзеі.

Кніга мела посыіех сярод чытачоў, ведалі пра яе дзеці, але, на наш погляд, думкі аб тым, што гэты твор мастацкі—зусім беспад- стаўныя.

І менавіта таму, што ў гэтай казцы ёсьць няправільнае, калі не сказаць шкоднае, тлумачэньне зьяў, што абкружаюць чалавска.

У чым асіюўная загана казкі „Пекла"?

Справа ў тым, што ўся нраца па аптырэлігійнаму выхаваньню сярод дзяцей вядзецца намі ў кірунку растлумачэньня дзецям (і да-

рослым) матэрыялістычнасьці нашага сусьвету і адмаўленьня вэрсіі аб існаваньні розных цудаў, пекла, багоў, чарцей і г. д.

Паміж тым кніга Янкі Маўра „Пекла" не разьбівае гэтай думкі ў чытача, а, наадварот, дзякуючы сваяасабліваму мэтаду апісаныія нават і ўпэўнівае яго ў тым, што „нешта* ўсё-ж такі ёсьць, замест доказу таго, што ўсе зьявы прыроды тлумачацца нэўпымі закопамі прыроды і ня маюць нічога агульнага з багамі, якіх наогул няма.

Янка Маўр, апісваючы прыгоды хлапцоў у пекле, гаворыць на- ступнае:

„Паміж іншым, вось чым 4 тлумачыцца, чаму за апошні час зда- раюцца часта зямлятрасеньні—нават у такіх мясцох, дзе яны, здаецца, піколі ня былі і не павінны быць: Крым, Адэса, Кіеў, Харкаў, Аўстрыя, ня кажучы ўжо аб Азіі, Каўказе. Гэта адбывалася пераабсталяваньне пекла, рамонт, а ў часе такой капітальнай працы павінен быць гру- кат і трасеньне".

Ня гледзячы на тое, што па тытуле кнігі ёсьць надпіс „казка“,— гэта зусім не гарантуе ад таго, што чытач, а тым больш мала сьвя- домы, ня прыме гэта на веру.

Хлопцы піонэры пакінулі пекла рамантавацца, зрабіўшы некато- рыя палёгкі для жыхароў пекла, якія выражаліся ў тым, што „нада- лей будуць карацца толькі тыя, каго пасылае ў „пекла“ пролетарскі суд на зямлі" (тут ужр зусім нічога не зразумела).

Пасьля прачытаньня гэтай кнігі, у чытача ўзьнікае цэлы шэраг < пытаныіяў (а што робіцца ў раі, а дзе мой дзядуля, ці ў раі, ці ў пекле?—пытаецца вучань 4 гр. Касьпер), а адказу атрымаць, а тым больш належнага і правілыіага, у гэтай кнізе ён ня зможа.

У кнізе, акрамя таго, ёсьць цэлы шэраг выразаў, недапушчаль- ных у друку, ёсьць момант, дзе апісваецца кармленьне грэшнікаў, які надзвычай ужо конкрэтызаваны. У мастацкай літаратуры такі прыём зусім не да месца.

А. В. Луначарскі ў адным з сваіх выказваньняў па пытаньню дзіцячай літаратуры даводзіць, што „перш за ўсё, кніга для дзяцей павінна даць чытачу правільны падыход да жыцьця, і тэмы для такой літаратуры навінны быць не адцягнутыя, а будавацца на матар’яле процэсаў будаўніцтва новага жыцьця, стварэньня новых рэчаў і новага чалавека, якія цікавяць чытача“ (часопісь „Пскусство в школе“ № 5 за 1928 г.).

Кніга Янкі Маўра „Пекла“ не задавальняе патрэбы ў гэтых ад- носінах.

Больш таго, яна шкодзіць выхаваныпо кадраў маладых бязбож- нікаў.

Аднак трэба сказаць, што гэта праца зьяўляецца выключэньнем ў агулам правільнай і вельмі карыснай творчай дзейнасьці Янкі Маўра.

Казка „Пекла" нс зьмяняе суцэльнай соцыяльнай накіраванасьці ўтэматыцы ягоных твораў, а, наадварот, аўтар надалей начынае акты- візаваць сваю дзейнасьць у галіне стварэньня повай кнігі для дзяцей.

Зараз пісьмепьнік выдае новую сваю аповесьць пад назвай „Дзед і ўнук“ (ці „Аповесьць будучых дзён“), якая паводле паведамленьня наіпага друку атрымала першую прэмію на конкурсе дзіцячай кнігі.

Галоўпая загана ў творчасьці пекаторых пісьменьнікаў, а ў тым ліку Янкі Маўра,’ заключаецца ў тым, што яны, выбіраючы тэмай сваіх твораў прыгоды людзей, знаходзяцца яшчэ ў значнай меры ў налоне аўторытэтаў вядомых заснавалыіікаў прыгодніцкага жанру ў дзіцячай літаратуры, а менавіта Жуль-Вэрна, Майн-Рыда і інш.

Нельга сказаць, ніто Янка Маўр сьлепа ідзе за гэтымі пісьмень- нікамі, якія працавалі галоўным чынам над творамі, дзе давалася бяз- мэтнае прыгодніцтва, але ўсё-ж такі некаторыя моманты насьледа- вапьня гэтым пісьменьнікам і іх творчаму мэтаду ў Янкі Маўра ёсьць.

Выяуляецца гэта галоўным чынам у некаторых экзотычных мо- мантах, у апісаньні паляваныія на зьвяроў, у аддаваньні залііпне іншы раз увагі апісаньню таго, як людзей праглынае ці есьпь рознае звяр'ё (апов. „Сын вады“, „Сьлёзы Тубі").

Знайшоў гэты момант апісаньня жахаў адбітак і ў романе „Амок“, дзе апісваецца зусім недалёкі час, а пе часы паляваньня на зьвяроў у эпоху Жуль-Вэрна і Майн-Рыда. Як рэцыдыў гэтага захапленьня экзотыкай і бязмэтнай фантастыкай ёсьць і казка „Пекла'1.

Карыстаныіе гэтым мэтадам, някрытычны падыход да яго, спрыяе таму, што такая літаратура разьвівае ў дзяцей нездаровыя інстынкты (напр., апав. „Сьлёзы Тубі").

Вучань Барысевіч (2 гр.) і інпіыя чытачы ў сваіх водзывах пі- шуць, што ім асабліва спадабалася, „як акула зьела хлопчыка".

Вучні Модлін (111 гр.), Забаўскі (IV гр.) і інш. выказваюць па- жаданьне, „каб паболып такіх кніг“.

Тут, як відаць, на маладога чытача меў уплыў галоўным чынам момант таго, як акула зьела хлопчыка і зусім ня ўспрыняты дзецьмі момант, каго зьела акула і што гэты хлопчык—сын бедных бацькоў— зарабляў для сям‘і гропіы, ныраючы за некалысі капеек на марское дно па ракушкі і што ў часе гэтай працы яго зьела акула.

Апавяданьне гэта ў дзяцей выклікала зусім іншы рэфлекс, што паказваюць нам водзывы дзяцей-рэцэнзэнтаў.

Сучасная дзіцячая літаратура павінна пазбаўляцца ўплыву такой літаратуры і надалей павінна будавацца па прынцыпу стварэньня но- вай тэматыкі, новай формы і мець такую накіраванасьць, якую мае ў сучасны момант агульная літаратура.

Мэтод дыялектычнага матэрыялізму і стварэныіе комуністычнай дзіцячаіі літаратуры—гэта дзьве неразрыўныя проблемы.

Уся ранейшая, плённая праца Янкі Маўра, шчырае імкненьне да- памагчы стварэньню новай беларускай пролетарскай літаратуры дае нам вялікую надзею, што пісьменьнік яшчэ шмат карысьці прынясе ў гэтай працы.

У заключэньне свайго невялікага агляду творчай дзейнасьці Янкі Маўра мы хочам спыніць увагу чытача на некаторых агульных пытаньнях, якія маюць значэньне пры стварэньні дзіцячай кнігі ў БССР на далейшы час.

Нарада па дзіцячай кнізе, якая адбывалася ў пачатку г. г. у г. Маскве, паставіла, як асноўнае, патрабавапьне падрыхтоўкі налем<- ных кадраў дзіцячых пісьменьнікаў.

Масавая дзіцячая кніга ні ў якім разе не павіпна быць справай толькі адзінак, а ў працу па яе стварэньню павінны быць уцягнены новыя рэзэрвы.

Такімі рэзэрвамі ў нас зьяўляюцца настаўнікі, юнкоры, дзеці школ.

Каб даць малюнак росту нашай краіны, каб па старонках нашай дзіцячай літаратуры даць поўны і закончаны малюнак напіага соц- будаўніцтва, паказаць конкрэтныя прыклады нашай працы па пера- будове краіны на рэйкі соцыяЛТзму, выявіць непасрэдных будаўнікоў соцыялізму, патрэбна колектыўная праца людзей, зацікаўлепых у стварэньні такой літаратуры факту.

Асабліва вялікая адказнасьць ускладаецца на напіа настаўніцтва, якое ў справе стварэньня новай дзіцячай. кнігі павінна адыграць пер- іпую ролю.

У нас яшчэ мала літаратуры, якая-б паказвала перавод працы школ на політэхнічныя асновы, літаратуры, у якой-бы прыводзіліся нрыклады ўдзелу дзяцей у колгасным руху і ў дапамозе колгасам.

Шляхам выданьня такіх кніжак можна-б было абменьвацца во- пытам працы школ на гэтым адказьнейшым фронце.

У нас яшчэ мала зроблена ў справе популярызацыі кніжак, а м іж тым наша настаўніцтва тут магло-б зрабіць вельмі шмат.

Тав. Караваева А. у сваім артыкуле „О путях детской лнтера- туры“ (час. „На лнт. посту" № 10 за 1931 г.). падагульняючы вынікі конфэрэнцыі па дзіцячай кнізе, асабліва востра ставіць пытаньне аб неабходнасьці консолідацыі і наладжваньня сумеснай працы пісьмень- нікаў з настаўніцтвам.

Яна адзначае, „што настаўніцтва павінна органічна зьвязацца ў гэтай працы з пісьменьнікамі.

Яно павінна сачыць, як успрыймаецца кніга дзецьмі, які яе ўплыў на поыхіку дзіцяці, на яго волевыя імпульсы—паколькі настаўнік ве- дае быт, настроі дзіцяці, яго запатрабаваньні, якія вынікаюць з росту ^лясавай сьвядомасьці ў дзяцей“.

У справе рэцэнзаваньня кніжак, нравядзеныія масавага рэцэнза- ваньня, наладжваньня кніжных выставак, скліканьня чытацкіх конфэ- рэнцый і г. д. мы яшчэ амаль нічога не зрабілі, і гэта павінна быць прадугледжана ў разгортваньні працы па разьвіцьцю справы ства- рэньня дзіцячай кнігі.

Наша грамадзкасьць павінпа прыняць актыўны ўдзел у аб' гаварэньні вытворчых плянаў юнацкага сэктару БДВ і дапамагчы сваімі парадамі выданьню болып актуальных кніжак, як у галіне мастацкай, так і навуковай.

Нашы пісьменьніцкія організацыі павінны адгукнуцца на за- клік Усесаюзнага зьлёту дзяцей і даць для працы ў дзіцячы сэктар высока кваліфікаваных пісьменьнікаў.

Нарада па дзіцячай кнізе асабліва падкрэсьлівала момант актывізацыі ўдзелу пісьменьнікаў „для дарослых"—у галіне выданьня кніжак для дзяцей.

Толькі пры ўдзеле ўсяе грамадзкасьці справа выданьня належ- ных дзіцячых кніжак будзе зрушана з месца і накіравана па належ- наму рэчышчу.

Кніга—гэта магутная зброя выхаваньня мас, і ўся далейшая праца па выданьню дзіцячай кнігі, павінна будавацца па аднаму асноў- наму прынцыпу, прынцыпу выхаваньня новай моладзі ў кірунку ко- лектывізму і інтэрнацыяналізму, па прынцыпу выхаваньня комунісгыч- най моралі, стварэньня сьвядомых кадраў—барацьбітоў за будучае- Менавіта так Ул. І. Ленін на III зьезьдзе РКСМ вызначаў задачы выхаваньня моладзі.

I пад гэтым асноўным лёзунгам павінпа і пайсьці ўся далейшая праца па стварэныію дзіцячай кнірі ў БССР.

„Узвышша“ № 5, 1931

ЯНКА МАЎР альбо як не ператварыцца ў чорта ў пекле 1930-х? 2-я серыя

ЯНКА МАЎР — пачатак змагання з Пеклам | Літаратурныя ночы з Васілём

Учора разам з Alena Bayarava ў эфіры Радыё Ўнэт гаварылі пра зорны час Янкі Маўра, калі ў другой палове 1920-х ён напісаў серыю празаічных страшыкаў для дзяцей: "Слёзы Тубі, "Незвычайная прынада", "Помста кошкі".

У другой серыі нашага радыёэпасу пра аднаго з самых папулярных беларускіх пісьменнікаў Янку Маўра мы раскажам пра гады яго творчага ўзлёту, калі былі створаны класічныя "Слёзы Тубі", "Незвычайная прынада", "Бунт звяроў" і "Помста кошкі". Гэта быў час калі літаральна за адзін год Янка Маўр стаў самым чытаным айчынным літаратарам у Беларусі. Але наперадзе чакалі 1930-ыя гг. і сталінскі тэрор. Які твор напісаў Янка Маўр, дзе выдатна паказаў той час у якім жыве? Як не прагнуўся пад сістэму?

У канцы ж 20-х пачатку 30-х калі рэальная хорар-сітуацыя ў нашай краіне стала страшней за названую прозу Маўра, наш герой стварае "ПЕКЛА" -- антыўтопію, дзе ў алегарычнай форме паказвае, як два смелых хлопцы трапляюць у пекла (у ім угадваецца СССР) і скідваюць яе дыктатара Люцыпара. Пекла губляе сваю першасную сутнасць і становіцца вольным. Янка Маўр праз усё жыццё марыў, каб такой жа вольнай стала і Беларусь, але ў рэальнасці тэрор толькі ўзмацняўся.

Як здолеў Янка Маўр зберагчыся? Чаму яго выратаваў адзін НКВД-ыст? Чаму пачаў актыўна займацца спырітызмам? І чый твор пад назвай "Яно" страшнейшы -- у Янкі Маўра ці ў Стывена Кінга?

Пра ўсё гэта -- ў заключнай серыі.

***

Прывітанне! Сёння вас чакае сустрэча з сапраўдным каралём беларускай прыгодніцкай прозы 1920-70-х гг Янкам Маўрам. Яго кнігамі зачытваліся ад Беластока да Камчаткі. Многія адмыслова вучылі беларускую мову, каб азнаёміцца з яго новымі апавяданнямі і аповесцямі. Янка Маўр і па сёння адзін з самых чытаных і значных нашых творцаў.

Да сустрэчы!

У другой серыі нашага радыёэпасу пра аднаго з самых папулярных беларускіх пісьменнікаў Янку Маўра мы раскажам пра гады яго творчага ўзлёту, калі былі створаны класічныя "Слёзы Тубі", "Незвычайная прынада", "Бунт звяроў" і "Помста кошкі". Гэта быў час калі літаральна за адзін год Янка Маўр стаў самым чытаным айчынным літаратарам у Беларусі. Але наперадзе чакалі 1930-ыя гг. і сталінскі тэрор. Які твор напісаў Янка Маўр, дзе выдатна паказаў той час у якім жыве? Як не прагнуўся пад сістэму? Пра ўсё гэта — ў новай серыі "Літаратурных начэй з Васілём"!

Трэцяя заключная серыя. У фінальнай серыі, прысвечанай самаму папулярнаму беларускаму пісьменніку 1920-60-х гг Янку Маўру вы даведаецеся як ён абыходзіў цэнзуру 30-х, як захаваўся пад час рэпрэсій, і як яму ўдавалася нават у самыя творча-неспрыяльныя часы ствараць смелыя творы, якія заклікалі беларусаў не быць бяздумнымі рабамі.

Галоўныя героі — дзеці, якія імкнуцца і самі быць смелымі і ратаваць іншых ад іх рабскай пакоры. У адным з апошніх значынх твораў Янкі Маўра "Фантамабіль праефсара Цылякоўскага" — юныя героі адпраўляюцца на Марс, каб змагацца з марсіянскім дыктатарам.

Але ўсе гэтыя багацці траплялі ў рукі невялікай групы паноў, так званых патры- цыяў. Бедныя людзі—плебеі—нічога не мелі, хоць будучы рымлянамі таксама лічыліся „ўладарамі свету“.

Плебеі ваявалі ва ўсіх краях, яны здабы- валі багацце для патрыпыяў, а калі вярталіся на радзіму, то часам не знаходзілі і сваёй хаты: яе забіраў за даўгі патрыцый. Плебею заставаўся толькі гонар, што ён рымлянін, уладар свету.

Але былі ў Рыме і такія людзі, якім жы- лося яшчэ горш як плебеям. Гэта былі нявольнікі, рабы. У час войнаў рымляне забіралі ў палон як мага больш народу, не толькі салдат, але і жанчын, дзяцяй.

Гэтых людзей адпраўлялі ў Рым і прада- валі, як скаціну. Патрыцыі панакуплялі сабе сотні і тысячы нявольнікаў, якія дарма пра- цавалі на гаспадара.

Рабы не лічыліся за людзей. Яны нават наэываліся „гаспадарчай прыладай, якая ўмее гаварыць". Толькі гэтым яны адрозніваліся, скажам, ад сахі, якая гаварыць не ўмее. Такім чынам, гаспадар мог рабіць з няволь- нікам што толькі хацеў: ці прадаць, ці спа- ліць, ці прымусіць рабіць якую хочаш работу, ці зняць з яго скуру, адным словам, усё, што можна рабіць са сваёй прыладай або жывёлай.

Нарэшце дадумаліся скарыстаць рабоў для жудаснай, крывавай забавы: прымушалі іх біцца адзін з адным насмерць у цырку, на пацеху публікі. Такія байцы называліся гладыятарамі. Былі нават спецыяльныя шко- лы, дзе гэтых гладыятараў навучалі біцца і паміраць так, каб гэта падабалася гле- дачам.

У адной з такіх школ, у горадзе Капуі, толькі што скончыліся заняткі. Сам гаспа- дар, Лентул, наглядаў, як біліся паміж сабой гладыятары драўлянымі мячамі. Часамі ён аб нечым гаварыў з інструктарамі, а потым нешта запісваў на сваёй васковай до- шчачцы.

Пасля заняткаў гладыятары разышліся па сваіх камерах, і іх зачынілі на ключ.

У адной такой камеры было чалавек шэсць. Яны ляжалі ці сядзелі на сваіх нарах і ціха гаварылі.

— У нас у Галіі цяпер усе лугі цвітуць,— нібы сам да сябе казаў малады гладыятар з вялікімі задуменнымі вачыма.—Ніколі ўжо не давядзецца ўбачыць іх.

Яго сусед, высокі, вельмі дужы мужчына гадоў трыццаці, палажыў яму руку на плячо і сказаў:

— Не сумуй, брат Гор. Ад нас саміх за- лежыць убачыць родныя месцы.

— Якім чынам?

— Ды заместа таго, каб біць нам адзін аднаго, мы маглі-б усе разам пабіць нашых гаспадароў і вызваліцца.

— Во, каб гэта ды ўсе!—уздыхнуў Гор.— Ды толькі гэтага ніколі не можа быць. Не дагаворышся з усімі.

— Усіх і не трэба. Хай пачне хоць сотня, а там далучацца тысячы.

— Спартак праўду кажа,—умяшаўся трэці гладыятар. — Усёроўна мы мусім загінуць. Навошта ж тады...

Тут ён павінен быў спыніцца, бо ў дзве- рах забразгаў ключ, і праз йомант увайшоў інструктар.

— Заўтра будзе гладыятарскі бой,—сказаў ён.—Падрыхтавацца Спартаку і Гору. Яны будуць выстулаць у пары.

Спартак ускочыў. Грудзі яго закалыхаліся.

— Я прасіў бы, каб мне вызначылі каго- небудзь другога, незнаёмага, а то з сваім прыяцелем біцца вельмі цяжка...

— Мусіць таму гаспадар і прызначыў вас, — усміхнуўся інструктар. — 3 ворагам біцца кожны ўмее, а вось цікава паглядзець, як будуць біцца прыяцелі.

1 ён вышаў за дзверы.

Ціха стала ў камеры. Толькі чуваць было, як цяжка дыхае Спартак. Гор утаропіў вочы некуды ў кут.

— Ну што ж,—сказаў ён, нарэшце.—Пры- дзецца памерці. Толькі ты, Спартак, паста- райся, каб адразу...

— Не, Гор, я не магу. Лепш ужо я памру. Ды, нарэшце, яшчэ невядома, хто каго пе- раможа.

— Ну, гэта добра вядома.

— У такім разе я адмоўлюся біцца з табой,—ускрыкнуў Спартак.

— Тады мне загадаюць забіць цябе. Яад- моўлюся, і мы абодва загінем. Не, ці так, ці гэтак, мне ўсёроўна загінуць трэба. Лепш ужо аставайся ты і паспрабуй выканаць справу, аб якой толькі што казаў...

Назаўтра ў цырку, перад тысячамі гледа- чоў, было забіта дзвесце чалавек. У тым ліку і Гор.

Тысячы людзей віталі самага выдатнага пераможцу:

— Хай жыве храбры Спартак!

А Соартак глядзеў на іх з нянавісшо і думаў: „Але, я павінен жыць, каб адпом- сціць вам за гэтых забітых таварышоў"»

Праз два месяцы ў Рыме былі атрыманы весткі, што з Капуі ўцяклі семдзесят гла- дыятараў, разграбілі некалькі маёнткаў, вызва- лілі сотні рабоў, якія далучыліся да паўстан- цаў. Камандуе імі выдатны гладыятар Спар- так. Знаходзяцца яны цяпер на гары Везувій.

Зараз-жа паслалі к Везувію тры тысячы салдат пад камандай Глабра.

Выявілася, што на гару вядзе толькі адна сцежка, а з іншых бакоў стромкія сцены, па якіх ні спусціцца, ні ладняцца нельга.

"Я павінен адпомсціць за гэтых забітых таварышоў^—з нянавісцю думаў Спартак.

Глабр загарадзіў гэтую сцежку і пачаў чакаць, калі голад прымусіць Спартака здацца.

А Спартак загадаў скруціць з зялёнага галля вяроўкі, спусціў па іх свой атрад і на- паў на рымлян ззаду.

Рымляне былі разбіты ўшчэнт і ўцяклі, пакінуўшы для Спартака багатую здабычу.

Тады супроць Спартака было выслана войска ў дзесяць тысяч чалавек. І яно так- сама было разбіта.

Потым паслалі трыццаць тысяч чалавек. 1 іх Спартак разбіў.

Пасля таго выслалі армію ў шэсцьдзесят тысяч чалавек. 1 зноў яна была разбіта.

Тры гады Спартак наводзіў жах на гана- рыстых рымлян. Тры гады разбіваў іх арміі.

Аднаго разу ён сабраў 300 палонных па- трыцыяў і загадаў ім біцпа паміж сабой так, як калісьці біўся Спартак і яго таварышы ў цырку. Гарачае жалеза прымусіла патры- цыяў пачаць „гладыятарскі бой“.

А тысячы рабоў стаялі наваколі з захап- леннем глядзелі, як іхныя паны забіваюць адзін аднаго на пацеху гладыятарам.

„Я выканаў сваё абяцанне, дарагі Гор“,— думаў Спартак, гледзячы на гэтую бойку.

Але ўсё-ж такі Рымская дзяржава была больш магутнай, як армія Спартака. Рымскія лёгіёны былі навучаныя і дысцыплінаваныя, а ў Спартака армія была не падрыхтаваная да вайны.

1 калі Рым выставіў апошнюю стотысяч- ную армію пад камандай Краса, то паўстанню прышоў канец. Спартак рынуўся ў апошні бой і загінуў разам з дзесяткамі тысяч сваіх таварышоў.

А тыя шэсць тысяч чалавек, што трапілі ў палон, былі распяты на крыжах па дарозе ў Рым.

Так расправіліся патрыцыі з нявольнікамі, якія адважыліся дамагацца права быць людзьмі.

"Іскры Ільіча", №1, 1936, с. 9-12

Галоўнаю дадатнасьцю кніжкізьяў- ляецца перш за ўсё яе краязнаўчы характар. Перад тым, як пісаць яе, аўтар, відаць, доўга старанна выўчаў належныя матэрыялы і здолеў зра- біць свой твор вельмі каштоўным дапаможнікам для школьніка, які жадае папоўніць свае веды геогра- фіі пазаэўропэйскіх краін.

Аўтар даў надзвычайна прыгожыя малюнкі дзікае, але велічнае ў сваёй суровасьці, прыроды Вогненае Зямлі, а самае галоўнае—досыць поўна па- казаў нялюдзкае, цяжкае жыцьцё ту- быльцаў, іх звычаі, побыт, гаспа- дарку, працу і г- д. Усё гэта Маўр здолеў зрабіць бяз жадных ухілаў у бок тандэтнае экзотыкі, якая звы- чайна пануе ў гэтым літаратурным жанры.

У сваёй кніжцы аўтар закранае цэлы шэраг надзвычайна цікавых для моладзі пытаяьняў. Дзякуючы гэтаму, аповесьць, бязумоўна, будзе карысна і ў тым сэнсе, што яна дапаможа чытачу ўявіць сабе ступень залежнасьці агульна — культурнага ўзроўню грамадзтва ад характару процэсаў вытворчасьці, зразумець, адкуль і як нараджадіся ў людзей рэлігійныя культы і г. д.

У аповесьці краязнаўчыя і гра- мадазнаўчыя фактары сьцісла зьвя- заны з жывою і цікаваю фабулаю, дзякуючы чаму кніжка Маўра чы- таецца надзвычайна лёгка. Незразу- мелай зьяўляецца мэтазгоднасьць таго, што аўтар прыплёў багатую паненку ангельку, выкінутую ў часе караблякрушэньня на бераг да дзі- куноў. Увядзеньне ў аповесьць, зда- валася-б, зусім непатрэбнае асобы, праўда, надае дзеі пэўнае напру- жаньне, але ў той-жа час усё-ж ткі аддае тымтандэтным прыгодніцтвам, ад якога аўтар сам, відаць, зусім правільна, стараўся ўхіліцца. Калі аўтар такім спосабам хацеў давесьці гуманнасьць дзікуноў—дарма: гэтае мэты ён мог-бы дасягнуць і больш простымі спосабамі.

Неяк зусім штучна прышыты да аповесьці апошні разьдзел „Праз чатыры гады“. Зусім не паказана, як дзікун Манг зрабіўся лёкаем у Лён- донскім рэсторане. Тымчасам ясна, што перажываньні зусім першабыт- нага дзікуна, які раптам трапіў у адзін з большых сусьветных інду- стрыяльных цэнтраў, становяць самі па сабе тэму для вялікае аповесьці. Аўтар зрабіў-бы лепш, калі-б, заме- ста таго, каб так павярхоўна закра- нуць гэтую тэму, выкарыстаў яе больш рацыянальна, падрабязна рас- працаваўшы яе.

У цэлым—кніжка Маўра зьяўляецца ўсё-ж такі вельмі каштоўным укладам у нашу дзіцячую літаратуру. Крыху дарагаватая цана цалкам кампэнсуец- ца высокай якасьцю выданьня.

„Сын вады“—бязумоўна зьявіцца надзвычайна прыемным падарункам бацькоў дзіцяці-школьніку.

Ян. Дораг.

Полымя, 1928, №8 – с.165

1. Сапраўднае прозвішча Івана Міхайлавіча Фёдарава (Янкі Маўра) Ільін.

Пісар вайсковай часці запісаў бацьку пісьменніка, адстаўнога салдата Міхаіла Фёдаравіча Ільіна скарочана — Міхаіл Фёдараў. Гэтае прозвішча атрымаў і яго сын — Янка.

2. У дзяцінстве Янка перахварэў на цяжкую хваробу. Хлопчык рос у беднасці і нястачы, але адчуваў сябе шчаслівым, бо поруч была клапатлівая маці. Яна выхадзіла сына ад воспы, якая касіла людзей. Адзнакі гэтай хваробы засталіся на твары пісьменніка на ўсё жыццё.

3. Не звар'яцеў і не памёр ад укусу шалёнага сабакі. Дзяўчынка, якую пакусаў той самы сабака, памерла. I, канечне, ніякія намаганні, звароты да лекараў не дапамаглі б, калі б сам Янка не прамыў адразу пакусаную руку ў бочцы са шчолаччу.

4. Вучыўся ў Ковенскім рамесным вучылішчы на слесара, дзе захапіўся кнігамі. Любімымі аўтарамі Янкі сталі Майн Рыд, Фенімор Купер, Жуль Верн, Густаў Эмар, Луі Бусенар. Яны адкрывалі новыя краіны, клікалі ў цікавыя падарожжы. Вось тады ў яго галаву трапіла «самая геніальная ідэя» — адправіцца ў падарожжа вакол свету, вакол усіх кантынентаў, праехаць на лодцы па вялікіх рэках сусвету.

5. Мог быць застрэлены пад час юнацкіх гульняў у вучылішчы. Янка цудам пазбегнуў смерці. Адзін з навучэнцау прынес аднекуль наган і стаў наводзіць то на аднаго, то на другога хаўрусніка і націскаў на спуск. Дайшла чарга і да Янкі. Сябра цэліў яму ў лоб, але раптам над іх галавамі завішчэлі пацукі, і хлопец ускінуў наган угору і спусціў ударнік. Пачуўся стрэл — адзін патрон у барабане быў...

6. Вучыўся ў Панявежскай настаўніцкай семінарыі, але быў выключаны за паўгода да заканчэння. Янка быў выключаны за вальнадумства і «за сумненні ў рэлігіі». Аднак пасведчанне настаўніка пачатковай школы (1903 г.) ён усё ж атрымаў, здаўшы экстэрнам экзамены за семінарскі курс. Працаваць пачынаў памочнікам настаўніка ў мястэчку Новае Месца, затым быў пераведзены ў вёску Бытча на Бары-саўшчыне.

7. На першыя заробкі набыў такую рэдкую ў тыя часы рэч, як ровар. Ровар на колах з шынамі чырвонай гумы з'яўляецца ў розных куточках Барысаўшчыны і далей яе. У гэты час настаўнік знаёміцца з Алімпіядай — маладой сімпатычнай дзяўчынай з вёскі Верхмень. Яе бацька, айцец Уладзімір, мае там прыход. У тыя ж часы ў Верхменскай школе настаўнічае Кастусь Міцкевіч, таксама малады настаўнік. Але сустрэцца ў Верхмені настаўнікам не давялося.

8. Разам з Якубам Коласам удзельнічаў у настаўніцкім з'ездзе ў 1906 г. у вёсцы Мікалаеўшчына.

З'езд быў выкрыты паліцыяй, дакументы канфіскаваныя, пачалося следства. На допытах удзельнікі з'езда, у тым ліку і Фёдараў, сцвярджалі, што трапілі на гэтае мерапрыемства выпадкова, стараліся заблытаць справу, звесці з'езд да звычайнай вечарынкі, на якой самую рэвалюцыйную справу адыграла гарэлка. Аднак у рапарце інспектара Кваснецкага адносна I. Фёдарава падаецца наступнае: «Его участие в учительском митинге в с. Никольске было, по моему мнению, не случайное, и его шутливо-насмешливое объяснение, которым он хочет прикрыть свою невиновность, далеко не говорит в его пользу, а напротив, свидетельствует о том, что он едва ли не главную роль сыграл на этом учительском съезде». Фёдарава да педагагічнай працы не дапусцілі і ўзялі пад нагляд паліцыі. А Якуба Коласа 15 верасня 1908 г. асудзілі да трох гадоў турэмнага зняволення.

9. З'яўляецца прататыпам Івана Тадорыка — аднаго з герояў трылогіі Якуба Коласа «На ростанях». «Шырокі лоб і авал твару з вастраватым падбародкам, — пісаў Якуб Колас, — казалі за тое, што Іван Тадорык, як відаць, чалавек з выдатнымі здольнасцямі... Іван Тадорык меў штось агульнае з нямецкім філосафам-песімістам Шапенгаўэрам».

10. Добра іграўна скрыпцы. «Манера трымацьскрыпку і смык і сама ігра сведчылі аб тым, што Іван Тадорык быў добрым скрыпачом», — пісаў Якуб Колас. Граць навучыўся ў настаўніцкай семінарыі. Яго ўласная скрыпка экспануецца на літаратурна-дакументальнай экспазіцы ў музеі Якуба Коласа.

11. Ажаніўся з удавой з 4 дзецьмі. Пасля з'езда перад Іванам Фёдаравым паўсталі пытанні: што рабіць далей і дзе ўладкавацца на працу, бо працаваць у школе яму забаранілі. Ей уладкаваўся хатнім настаўнікам у сям'ю Мінковічаў у Турцы. Вучыў дзетак і прывязаўся да іх. I дзеці лалюбілі свайго настаўніка. Пасля смерці іх бацьхі пайшлі размовы аб тым, што недапушчальна маладому чалавеку жыць у адиой хаце з удавой, хай сабе і старэйшай за яго. Настаўнік апынуўся перад выбарам — ці з'ехаць і шукаць новую працу, ці ажаніцца з удавой і застацца з дзецьмі, якіх вучыў і да якіх прывязаўся. У 1909 г. Варвара і Іван абвянчаліся.

12. Завочна вучыўся ў Віленскім універсітэце. Працуючы хатнім настаўнікам, не губляў час і завочна вучыўся ў Віленскім універсітэце. Экстэрнам здаў экзамены і атрымаў права выкладаць гісторыю і геаграфію. I ў 1911 г. пераехаў з сям'ёй у Мінск, дзе ўладкаваўся нелегальна ў прыватную гандлёвую школу. Да 1917 г. жыў пад ластаяннай пагрозай звальнення, уладкавацца пашчасціла толькі таму, што гандлёвая школа належала да больш «ліберальнага» міністэрства гандлю і прамысловасцi, а не асветы.

13. Каб сын пачаў вучыцца, ужываў незвычайныя пэдагагічныя прыёмы. Яго старэйшы сын, Фёдар, быў вельмі здольным хлопцам. Але ў юнацтве шмат часу праводзіў з сябрамі, а вучобу закінуў. I бацька прапанаваў два варыянты: альбо ён застаецца ў сям'і і будзе добра вучыцца, альбо пойдзе жыць самастойна. Сыну цяжка было разлучыцца з сябрамі, і ён выйшаў на вуліцу і спыніўся, не ведаючы куды ісці, але ў рэшце рэшт вырашыў вярнуццаўсям'ю. Пазней Фёдар скончыў універсітэт, абараніў кандыдацкую і доктарскую дысергацыі, стаў вядомым фізікам-тэарэтыкам, быў абраны ў правадзейныя члены Акадэміі навук, стаў лаўрэатам Дзяржаўных прэмій БССР i СССР.

14. У дзіцячую літаратуру ўвайшоў у сталым узросце. Пачаткам сваёй літарагурнай дзейнасці Янка Маўр лічыў 1923 год, калі ўпершыню былі надрукаваны яго фельетоны ў газеце «Савецкая Беларусь" і ў ленінградскам часопісе сатыры і гумару «Бегемот». Першым значным творам стала аповесць «Чалавек ідзе» пра жыццё першабытных людзей, навеянае вучэннем Чарльза Дарвіна, якім I. Фёдараў захапіўся яшчэ ў Ковенскай рамеснай вучэльні. Яна друкавалася ў некалькіх нумарах часопіса «Беларускі піянер» ў 1926 — 1927 гг.. а таксама выйшла асобнай кніжкай у 1927 і 1933 гг.

15. Пісаць прыгодніцкія творы для дзяцей натхніў Цішка Гартны. Пасля поспеху кнігі «Чалавек ідзе» Янка Маўр быў выкліканы ў Беларускае дзяржаўнае выдавецтва, дзе яго прыняў Цішка Гартны, тагачасны дырэктар. Ён па-ведаміў, што аповесць вельмі спадабалася чытачам і крытыкам і прапанаваў заключыць дамову на новую кніжку на прыгодніцкую тэму. Янка Маўр успомніў, што нядаўна на ўроку расказваў вучням пра востраў Новая Гвінея, дзе растуць розныя дзіўныя расліны, мангравыя дрэвы, карані ад якіх уздымаюцца ўверх вышэй за рост чалавека, дзе лётаюць незвычайныя райскія птушкі. Ён пачаў дасканала вывучаць матэрыялы пра Новую Гвінею: «Падарожжы» Міклухі-Маклая, энцыклапедыі, часопісы, і калі мог адказаць на любое пытанне пра гэтую краіну і яе жыхароў, стаў пісаць Так нарадзілася першая ў Беларусі прыгодніцкая аповесць «У краіне райскай птушкі». Пасля выхаду ў 1928 г. аповесць была перавыдадзена некалькі разоў у 1932, 1933, 1946 гг. і г.д У тым жа 1926 г. выйшла другая прыгодніцкая аповесць Янкі Маўра «Сын вады» з жыцця на Вогненнай зямлі.

16. Напісаць першы белэрускі раман для дзяцей дапамагла мова эсперанта. У 1930 г. у Янкі Маўра выхо-дзіць яшчэ адзін твор — першы прыгодніцкі беларускі раман для дзяцей «Амок». У яго аснове ляжаць гістарычныя падзеі — паўстанне на востраве Ява ў 1926 г. Напісаць раман дапамагла папулярная ў той час штучная мова свету — Esperanto, створаная варшаўскім акулістам і лінгвістам Лазарам Заменгофам Янка Маўр пісаў: «У 1926 годзе было паўстанне на Яве. Упарыжскай эсперанцкай газеце я прачытаў некаторыя цікавыя факты аб ім. Тады я напісаў эсперантысту на Яве пісьмо з просьбай выслаць дадатковыя матэрыялы і атрымаў кашгоўныя пісьмы, часопісы са здымкамі. Пасля я напісаў яшчэ ў Галандыю і атрымаў матэрыялы адтуль. У выніку выйшла мая кніга "Амок". I не раз яшчэ атрымліваў я патрэбныя мне матэрыялы з Францыі, Германіі, нават з Чылі».

17. Выкладаў мову эсперанта. Янка Маўр у 1923 -1924 гг выкладаў мову эсперанта ў Вячэрняй школе пры Мінскім гарадскім райкаме партыі, а ў 1925 — 1926 гг — на рабфаку БДУ. У 1926 г веў урокі эсперанта на радые.

18. Прымаў удзел у працы Міжнароднага з'езда эсперантыстау у 1926 г.

У 1926 годзе у Ленінградзе адбываўся з'езд эсперантыстаў, — пісаў Янка Маўр, — у якiм удзельнiчалі прадстаўнікі 37 краін. Пасяджэнні праходзілі ў Таўрычаскім палацы. 3 вялікай цікавасцю сачылі ленинградцы за яго работай. 3'ехалiся людзі з розных краін і гавораць, спрачаюцца на нейкай невядомай мове, у руках трымаюць газеты і кнігi на той-жа мове... Многія ленiнградцы тады пашкадавалі, што не ведаюць мiжнароднай мовы эсперанто".

19. Не выязджау за тэрыторыю СССР, але пiсаў пра далёкія краіны так, што іх жыхары не маглі паверыць, што ён там не быў. Паэт Сяргей Грахоўскі ўспамінаў: «Янка Маўр быў выдатнейшым у рэспублiцы эсперантыстам і быў звязаны пры дапамозе гэтай універсальнай мовы бадай з усiм светам. Ён, як той Жуль Верн, нідзе не быў, а ўсё ведаў да драбніц — гадзінамі мог расказваць пра Інданезію, Барнео, Суматру, Новую Зеландыю, ці Аўстралію».

20. Збіраўся напісаць раман пра паўстанне Спартака. «Буду пісаць пра Спартака. Слова пісьменніка», — так называўся яго артыкул у газеце «Літаратура i Macтацва" ад 8 студзеня 1935 г. Некалькі гадоў Янка Маўр збіраў матэрыялы праз сяброў-эсперантыстаў, рабіў накіды схем маршрутаў паўстанцаў, збіраў карты і планы бітваў, вывучаў гістарычную літаратуру. Сюжэтная канва задуманага твора была апублікавана ў часопісе «Іскры Ільіча» (№ 1 за 1936 г.), але сам твор так і не з'явіўся ў друку. Усе дакументы i запiсы былі страчаны у час вайны, і пісьменнік вельмі шкадаі аб гэтым.

21. Пісаў, што ў Беларусі «шмат куткоў, не горшых ад заморскіх».У 1930 г. была надрукавана прыгодніцкая аповесць «Палескія рабінзоні", адзін з самых папулярні твораў Янкі Маўра. Пісьменнік адзначае, што ў Беларусi "шмат куткоў, не горшых ад заморскіх». «Ёсць пушчы, не менш цікавыя, чымся далёкiя трапічныя лясы. Ёсць азёры i балоты, якія ўвесну робяцца морамі. Ёсць звяры, якія радзей сустракаюцца на свеце, чым сланы і тыгры».

22. Тэатр юнага гледача БССР адкрываўся п'есай Янкі Маўра «На штурм". Тэатр быў створаны ў 1931 г. Рэжысёрам і мастайкiм кіраўніком яго быў М. Кавязiн. На жаль, тэкст згаданай п'есы да сёння не знойдзены.

23. Аповесць Янкі Маўра "ТВТ" выклікала да жыцця масавы рух пiянерау і школьнікаў. Навучычча бачыць, працаваць сваiмi рукамі — гэта была жыццёвае крэда пісьменнікэ гэтаму ён вучыў сваіх дзяцей. Яго дачка Наталля ўспамінала: "Бацька вучпў мяне назiральнасцi, вучыў адразу выпраўлять тыя непарадкі, якiя я заўважала..." Пасля выхаду кнiгi пра Таварыства ваяўнічых тэхнікаў (TBT) гурткі тэвэтэтаўцаў ствараліся не толькі ў гарадах Беларусі, але і ў Іванаве, Стаўрапалі, Петразаводску і інш. Кніга была перакладзена на армянскую, латышскую, літоўскую, малдаўскую, польскую, рускую мовы.

24. У 1934 г. на Усебеларускім конкурсе дзіцячай кнігі Янка Маўр атрымаў першую прэмію за аповесць «ТВТ», але на рускую мову яна была перакладзе-на толькі ў 1956 г. У 1934 г. выходзіць «самы піянерскі» твор Янкі Маўра з дзіўнай назвай: «ТВТ, або Апавяданне пра тое, як піянеры ўзбунтаваліся супроць уціску рэчаў і здзівілі ўвесь свет, як яны навучыліся бачыць тое, чаго іншыя не бачаць, і як Цыбук здабываў ачкі». У лісце да перакладчыка Анатоля Тон-келя Янка Маўр пісаў: «У нас книга издавалась много раз, но для русского издания она не подходила, как идейно порочная. Ибо ни в каких инструкциях не сказано, что такие "организации", как ТВТ, могут существовать. Да и сама идея напоминает Тимуровскую. А ТВТ написана за 4 года до Гайдара. Лет пять тому назад в Бресте и ближайших городах в широком масштабе "вспыхнуло" движение ТВТ. Общественность обратила на него внимание, и приветствовала его. Брестский горсовет вызвал к себе руководителей, обещал помочь. Я получил "с фронта " интереснейшие письма. Но опасность своевременно была замечена руководством комсомола (Москва, Минск) и пресечена в корне. Вот почему я не верю, что Вам удастся протащить зловредную книгу".

25. На I Усесаюзны з'езд савецкіх пісьменнікаў 1934 г. Янка Маўр атрымаў персанальнае запрашэнне ад Максіма Горкага. Ён згад-ваў: «Перад Першым з'ездам ССП у беларускі арганізацыйны камітэт прышоў старшынёй М. Клімковіч. Аднаго разу выклікае мяне.

— Ці праўда, што ў вас ёсць выданыя кнігі? — пытаецца ён.

— Ёсць, — кажу, не адна, нават тоўстыя.

— Пакажыце, калі ласка.

Прынёс яму штук шэсць.

Здзівіўся старшыня надзвычайна. Прышоў час з'езда. Выбралі дэлегацыю, у якой было працэнтаў дваццаць пачэсных пісьменнікаў. Надышоў час ад'езда — і раптам з Масквы паведамляюць, што Горкі прасіў, каб узялі на з'езд... Маўра! Можна сабе ўявіць, як здзівіліся нашы кіраўнікі!

26. Творы Янкі Маўра выратавалі яму жыццё ў 1936 — 1937 гг. У тыя гады найперш за сувязі з замеж-жам у спіс «шпіёнаў і ворагаў народа» трапілі сябры пісьменніка — эсперантысты. У адпаведныя органы быў выкліканы і Янка Маўр, які ўжо чакаў свайго арышту. Але на шчасце, следчы быў адным з яго чытачоў, і калі даведаўся, што перад ім любімы пісьменнік — Янка Маўр, сказаў: "Ідзіце і не хвалюйцеся. Больш вас чапаць не будуць».

27. Цяжкія гады эвакуацыі ў час Вялікай Айчыннай вайны перажыўу Алма-Аце. У фондах Дзяржаўнага літара-турна-мемарыяльнага музея Якуба Коласа захоўваецца пе-рапіска Янкі Маўра з Якубам Коласам часоў вайны. У лістах пісьменнікі дзяліліся сваімі перажываннямі, творчымі планам), марамі, радасцямі і горам, падтрымлівалі адзін аднаго ў цяжкія моманты жыц-ця на чужыне, іх перапіска-пацвярджэнне сапраўднага сяброўства.

28. У Казахстане здымаўся ў кіно, каб зарабіць грошы. Свой першы заробак у Алма-Аце (93 рублі) атрымаў за артыстычную дзейнасць. Здымаўся ў масоўках фільмаў «Поход Ворошилова», «Молодое вино».

29. Даслаў Ц. С. Гарбу-нову ў Маскву сваю п'есу «Лицо зверя». Рукапіс да гэтага часу не знойдзены. Янка Маўр у 1942 г. у лісце да Якуба Коласа пісаў «"Лицо зверя". Пьеса в 3-х акгах (5 картин). Перевод с белорусского. Такой твор послан мною в Москву Горбунову. Я довольствуюсь тем моральным удовлетворением, которое дала мне эта работа; я рад, что успел сказать и своё слово, может быть, последнее. А из особенностей этой пьесы по крайней мере одна является безусловно выдающейся: пьеса состоит только из одного перевода, а оригинала не существует и не существовало в природе. Только тебе доверяю я эту историческую тайну».

30. Зрабіў падарунак самому сабе. Сам сабе купіў партфель і зрабіў на ім гравіроўку: «Паважанаму Янку Маўру на памяць аб яго 20-гадовай бескарыснай літаратурнай дзейнасці — ад I. М. Фёдарава. 1943». Партфель захоўваецца ў Дзяржаўным музеі гісторыі беларускай літаратуры.

31. Пінскі абласны тэатр адкрываў сезон 1947 г. п'есай Янкі Маўра «Шляхі дарогі». Што гэта за п'еса, невядома.

32. Перакладаўна беларускую мову творы сусветнай літаратуры. У перакла-дзе Янкі Маўра на беларускую мову выйшлі творы Р. Кіплінга, М. Твэна, Ж. Верна, В. Гюго, казкі Г. X. Андэрсэна, асобныя творы Д. Маміна-Сібірака, М. Прышвіна. А. Гайдара.

33. Быў сватам Якуба Коласа. Малодшы сын Якуба Коласа Міхась ажаніўся з дачкой Янкі Маўра Наталляй, якая пакінула цікавую кнігу «Доўгая дарога ад дома Янкі Маўра да дома Якуба Коласа». А Якуб Колас прысвяціў свайму свату некалькі жартоўных вершаў.

34. Працаваў над кнігай «Ніколі не забудзем». У 1948 г. пад рэдакцыяй Янкі Маўра выйшаў зборнік «Ніколі не забудзем» — хвалюючая і драматычная кніга ўспамінаў беларускіх дзяцей, удзельнікаў і сведкаў Вялікай Айчыннай вайны. Прадмову да кнігі напісаў Якуб Колас.

35. Амаль сляпы, выратаваў дзяўчынку, якая танула. У Янкі Маўра дактары знайшлі катаракту, але ў той час рабілі аперацыю толькі гады, калі катаракта выспее. I па сутнасці напаўсляпому чалавеку даводзілася доўгі час чакаць гэтага «выспявання». Слых жа быў у яго неверагодна тонкі. Аднойчы, калі грэўся на сонцы на мужчынскім пляжы Кактэбеля, пачуў крыкі — танула дзяўчынка, ён кінуўся на дапамогу і выцягнуў дзяўчынку з вады. Занёс яе на жаночы пляж, там яе адкачалі. На некалькі дзён стаў героем Кактэбеля. Захаваўся фотаздымак гэтай дзяўчынкі з удзячным подпісам. Такамаль сляпы Янка Маўр, якому ў той час было каля 70-і, выратаваў жыццё дзіцяці.

36. Лячыў хворых ад эпілепсіі. А. Міронаў наткнуўся на апісанне даўняга рэцэпта вылечвання людзей ад эпілепсіі і прапанаваў Янку Маўру паспрабаваць самім лячыць хворых, а калі вынікі лячэння будуць станоўчымі, звярнуцца ў Міністэрства аховы здароўя. Рэцэпт заключаўся ў выкарыстанні костачак, што знаходзяцца за вушамі ў малочных парасят. Калі ж пацыентаў набралася каля сотні, яны падлічылі, што дапамаглі працэнтам васьмідзесяці. Як вядома, савецкая медыцына ставілася адмоўна да народных метадаў, нават правераных стагоддзямі. Займацца лячэннем забаранілі.

37. Любіў піць каву з каньяком. У яго кватэры была добрая калекцыя каньякоў. Але Маўр выпівохам не быў. Ужываў каньяк па лыжцы з кавай.

38. Адкрыта прызнаваў свае недахопы ў літаратурнай творчасці. «Свае недахопы я ведаю: 1) Досыць шурпаты і сухаваты стыль; нямаўім той пявучасці, якая, скажам, у Лынькова. 2) Празмерная скупасць у апісаннях; калі я раблю адзін ці два мазкі, то болей ужо не магу — мне здаецца, што будзе нудна. Мая проза чыста апавядальная, а не "мастацкая" (апісальная). 3) Небагаты слоўнік. 4) Уплывы крыху залішняй "впечатлительности", якая часам адводзіць убок» (з ліста Янкі Маўра да Алеся Якімовіча).

39. Пачынальнік фантастычнага жанру ў беларускай літаратуры. Казка "Вандраванне па зорках» Янкі Маўра выйшла ў 1927 г., а аповесць «Фантамабіль прафесара Цылякоўскага» — у 1955-м.

40. Збіраўся напісаць пра зорныя войны. Задумаў раман «Апошнія з Эрыды», які павінен быў складацца з дзвюх частак: «Дачка неба» і «Гібель планеты».

Марыя і Васіліна Міцкевічы, унучка і праўнучка Янкі Маўра .

"Краязнаўчая газэта", №18-19, май 2023 года

https://dropmefiles.com/YuRBS